De grote tekorten op de arbeidsmarkt zijn een spelbreker voor de energietransitie. Juist bij beroepen gekoppeld aan de overgang naar schonere energie blijkt het extra moeilijk om aan personeel te komen. Nederland is er in 2022 niet in geslaagd om deze personeelstekorten een halt toe te roepen. Sterker nog, deze bereikten eind vorig jaar een record, schrijft ABN AMRO.

Naarmate de energietransitie vordert, wordt beschikbaarheid van personeel een groter struikelblok. Er zijn immers onder meer elektriciens, installatie- en onderhoudsmonteurs, isoleerders, monteurs voor de (verzwaring van) elektriciteitsnetten en allerlei werknemers in de grond- weg- en waterbouw nodig om de energietransitie te bewerkstelligen.

Tekort aan personeel voor energietransitie rond recordniveau
Helaas zijn vakmensen al lange tijd moeilijk te vinden. Eind november piekte het tekort en was bijna 39 procent van de vacatures van de beroepen gerelateerd aan de energietransitie onvervulbaar, rekening houdend bij de meetmomenten steeds aan het einde van de maand. ABN AMRO baseert hier op hun arbeidsmarktindicator, die met behulp van data van Werk.nl rekening houdt met beroepsvoorkeuren van werkzoekenden en hoe ver zij willen reizen voor een vacature. Eind december was het tekort iets afgenomen naar ruim 36 procent.

Een situatie in Arnhem van halverwege vorig jaar liet al zien hoe dit de energietransitie kan afremmen. Zo ging een plan om parkeerplaatsen nabij voetbalstadion Gelredome met zonnepanelen te overkappen niet door vanwege onder meer personeelstekorten. Hoewel de krapte op de arbeidsmarkt een breed en aanhoudend fenomeen is, zijn daarmee de personeelstekorten in deze groep aanzienlijk groter dan voor de arbeidsmarkt in totaal, zoals te zien is in onderstaande figuur.

Vooral in grote steden kunnen werkgevers moeilijk aan personeel voor de energietransitie komen. Zo is het voor werkgevers in bijvoorbeeld Groningen, Eindhoven, Emmen, Rotterdam, Amsterdam, Zwolle, Utrecht, Apeldoorn, Breda, Enschede, Almere, Den Bosch en Tilburg relatief moeilijk aan dergelijk personeel te komen. In al deze gemeenten is meer dan de helft van de vacatures voor de energietransitie onvervulbaar. Hoewel de vestigingsplaats van een filiaal voor bedrijven die in meer gemeenten – of zelfs landelijk – zijn gevestigd niet leidend hoeft te zijn, duidt dit op een hoge krapte.

Ook lopen de tekorten per type specialist binnen de aan de energietransitie gerelateerde beroepen uiteen. Voorbeelden van zeer krappe beroepen zijn installatiemonteurs voor dakwerk, sanitair, verwarming, gas- en waterleiding, werkvoorbereiders en calculators voor zowel installatietechniek als voor grond- weg en waterbouw en isoleerders van muren, daken en vloeren van woningen en kantoren en monteurs van elektriciteitsnetten. Anderzijds zijn er in deze groep ook ruime beroepen, zoals technologisch milieudeskundigen.

Met de hoge personeelstekorten grijpen zzp’ers hun kans
Zo neemt het aantal zelfstandige bouwinstallateurs rap toe. In deze groep werden in de eerste drie kwartalen van 2022 ruim 3400 nieuwe ‘bedrijven met 1 werkzame persoon of minder’ opgericht, waar dit er in dezelfde periode een jaar eerder nog ruim 2600 waren. De groeiperspectieven van werk rondom de energietransitie helpen daarbij. Zelfstandigen noemen de autonomie en de financiële verbetering als belangrijke redenen om zelf te gaan ondernemen.

De keerzijde van de sterke groei in de markt is dat de kwaliteit van het werk soms te wensen over kan laten. Zo waarschuwde branchevereniging Techniek Nederland vorig jaar voor een toename van de gevallen van ondeugdelijk werk, bijvoorbeeld in relatie tot de installatie van zonnepanelen. Door de grote personeelstekorten is daarbij nauwelijks tijd voor opleiding en scholing en kan gevaarlijke situaties in de hand werken. Daarbij werkt versterkend dat er geen wettelijke kwaliteitseisen aan installateurs van zonnepanelen worden gesteld.

Efficiënter organiseren, verlagen collegegeld, robotisering en digitalisering
Het tekort aan personeel in relatie tot de energietransitie dient zich al langere tijd aan en tot dusverre is het niet geluk een ommekeer te bewerkstelligen. Vanuit het ministerie van Economische Zaken is dan ook een ‘Actieplan Groene en Digitale banen’ in de maak, waarin ingezet zal worden op onder meer het verhogen van de instroom en behoud van personeel, evenals op automatisering om de productiviteit te verhogen. Ook in het Aanvalsplan Techniek, dat door diverse brancheverenigingen samen met VNO-NCW en MKB Nederland is gelanceerd, wordt ingezet op het efficiënter organiseren van werk, namelijk door robotisering en digitalisering. Het gebruik van robots is een belangrijke oplossing voor personeelstekorten bij technische beroepen.

Om de instroom van vakmensen te stimuleren kan het helpen opleidingen aantrekkelijker te maken. Het verlagen van het collegegeld voor mbo- en hbo-opleidingen in de techniek is hiervoor een van de middelen. Hoopgevend daarbij is dat het aantal vmbo’ers dat voor een technisch profiel heeft gekozen flink is gestegen.

Daarnaast is het mede om werknemers binnen de technische sectoren vast te houden van belang om de aantrekkingskracht van banen te verhogen, bijvoorbeeld door meer in te zetten op welzijn van werknemers en het flexibiliseren van arbeidstijden. Dit laatste kan er tevens toe leiden dat meer vrouwen voor een technisch beroep kiezen.

Voorlopig is het arbeidstekort nog niet opgelost en is nieuwe instroom nog beperkt
Voor nu betekent het dat er vooral veel winst valt te behalen door efficiënter te gaan werken en in te zetten op de digitale transformatie van de gehele keten, al dan niet met de inzet van robots. Zelfs bij de huidige afkoeling van de economie stelt de krappe arbeidsmarkt duidelijke beperkingen aan economische activiteit en de verwachting is dat de komende jaren deze krapte zal blijven. Ten eerste is dit een gevolg van het beperkte aanbod van nieuwe arbeidskrachten. Zo is de netto arbeidsparticipatie historisch hoog, en zorgt de vergrijzing van de samenleving voor uitstroom uit de beroepsbevolking. Doordat de krapte op de arbeidsmarkt dus naar verwachting deels structureel zal zijn, is het van belang om verder te kijken vanuit welke relatief ruimere beroepen een overstap naar een van de energietransitie-beroepen gemaakt kan worden.