Het zal je vast niet zijn ontgaan. De kranten staan vol berichten dat de energietransitie nog wel eens in de problemen kan komen door een gebrek aan grondstoffen. De ontwikkeling is afhankelijk van de beschikbaarheid van met name lithium, grafiet, nikkel, koper en kobalt. Maar ook producten als chips, glas en zeecontainers zijn schaars. Is de angst voor tekorten gegrond?

In het verleden is de wereld ook geregeld 'bang gemaakt’ dat er een tekort aan olie zou ontstaan. Dit bleek steeds ongegrond. Toch trekt ook het Internationaal Energie Agentschap (IEA) aan de bel. Zij geven aan dat de bedreigingen reëel zijn, maar niet onoverkomelijk. Ze beweren dat er voldoende grondstoffen in de grond zitten, maar dat de plannen om die eruit te halen tekortschieten.

Een aantal landen is zeer dominant
Daarbij komt dat er een aantal landen zeer dominant is. Zo komt 70 procent van het kobalt uit de Democratische Republiek Congo. Ook de verwerking van de grondstoffen kan beter, momenteel vindt twee derde in China plaats. Zo is de productie van indium, wat gebruikt wordt in zonnepanelen, zelfs voor de helft in de handen van de Chinezen.

In een onlangs gepubliceerd rapport waarschuwt adviesorganisatie KPMG dat de toenemende vraag kan leiden tot een geopolitieke strijd om de benodigde mineralen. Landen zouden er goed aan doen meer te gaan samenwerken en hun beroep op die grondstoffen in de toekomst in kaart te brengen.

Dit alles is natuurlijk geen nieuw verhaal, ook in de ‘oude economie’ maakten landen met olie de dienst uit. Toch lijkt het in de nieuwe economie vooral te gaan om de monopolypositie van sommige landen. Afhankelijk zijn van een ander land brengt risico’s met zich mee. Het hangt er dus vooral vanaf wat overheden hieraan gaan doen, zegt het IEA.

‘Technologische ontwikkelingen zijn moeilijk te voorspellen'
Ook wordt geconstateerd dat de mijnbouw onder steeds grotere druk komt te staan dit duurzamer en mensvriendelijker te doen. De arbeidsomstandigheden in de mijnen zijn vaak om te huilen. De schade die tijdens het mijnen ontstaat aan het milieu en de biodiversiteit wordt groot uitgemeten en past niet bij het streven de wereld juist groener te maken. Ook liggen sommige mijnen in gebieden die zelf veel te maken hebben met klimaatverandering zoals hoogwater. Dit alles heeft zijn effect op de toekomst van de energiesector.

Arno Smets, professor zonne-energie bij de TU Delft: “Circulariteit van grondstoffen voor de energietransitie is een belangrijke ontwerpregel voor onze toekomstige energie-infrastructuur. Let wel dat het  IEA een trackrecord heeft in het onderschatten van de impact van nieuwe technologische ontwikkelingen. Ze maken gerust goede rapportages, maar toen ze twintig jaar geleden voorspelden hoeveel PV er vandaag de dag wereldwijd geïnstalleerd zou zijn,  zaten ze er met een factor driehonderd ook gigantisch naast. Dit IEA-rapport neemt innovaties in de circulaire grondstofketen niet mee. Maar we moeten ook eerlijk zijn: technologische ontwikkelingen zijn nu eenmaal moeilijk te voorspellen.”

 ‘We moeten slimmer omgaan met circulariteit’
 “Europa heeft de maakindustrie natuurlijk al tijden geleden aan China uit handen gegeven”, zegt Smets. “China heeft een hele dikke vinger in de pap en dat kan voor geopolitieke onrust zorgen. Het zou natuurlijk verstandig zijn Euro-regionaal de hele keten in eigen beheer te hebben. We kunnen ook veel slimmer met circulariteit omgaan. Die bewustwording is echt wel gaande, zeker binnen het bedrijfsleven. Helaas is het nu nog steeds goedkoper om eerst de aarde leeg te roven.”

Een oplossing zou inderdaad kunnen zijn dat we metalen en materialen meer gaan recyclen, wat minder vraag, minder vervuiling en minder CO2-uitstoot zou betekenen. Maar het IEA is daar nog niet erg optimistisch over. De cijfers bewijzen hun gelijk: in 2030 blijft het opnieuw gebruikte kobalt, nikkel, lithium en koper in batterijen steken op minder dan een procent en dat zal in 2040 slechts naar negen procent toenemen. Alvast een voorraad van een grondstof aanleggen lijkt dus geen slecht idee.

Er moeten alternatieve grondstoffen gezocht worden
Buiten het veranderen van de manier waarop nu gemijnd wordt, moet er tevens geld komen voor innovaties. Er moeten alternatieve grondstoffen gezocht worden en we moeten proberen de hoeveelheid van een materiaal voor bijvoorbeeld één zonnepaneel te verminderen. “Alle voorspellingen zijn met flinke onzekerheden omgeven, omdat de technologie volop in ontwikkeling is”, zegt het IEA. “Zo wordt er momenteel hard gewerkt aan een autobatterij die veel minder kobalt nodig heeft. Als die uitvinding lukt ziet het beeld er al weer heel anders uit.”

Zo zal, volgens analisten bij de zakenbank Goldman Sachs in hun rapport Koper is de nieuwe olie, de prijs van koper explosief stijgen. Het wordt gebruikt voor accu’s en het aanleggen van de nieuwe infrastructuur voor groene energie. Kopermijnen uitbreiden en koperproductievelden aanleggen is echter niet zomaar gebeurd. Dat vergt jaren. Daarbij komt dat de grootste ‘koperlanden’, Chili en Peru, extreem hard zijn getroffen door de pandemie. Tekorten zijn dus zeer waarschijnlijk en de bank schat in dat de prijs in 2030 met wel eens met 900 procent kan stijgen.

De schaarste is nu al merkbaar in de markt
“In een snelgroeiende markt zie je deze problematiek altijd”, beweert Smets. “De vraag is of de problemen aanhouden als je opschaalt. Zo was er vorig jaar een tekort aan glas voor PV, inmiddels zijn ze bij de grootste Chinese glasleverancier vier productielijnen rijker en lijkt de markt zich weer wat te stabiliseren."

"Op dit moment is er een tekort aan polysilicon. Voor veel grondstoffen zijn inmiddels vervangers  gevonden, zo ook voor indium. Zilver is wel een probleem voor de solarsector. Zo’n negen procent van het gewonnen zilver wereldwijd gaat naar PV, daar is een alternatieve grondstof van harte welkom. Het kan natuurlijk zo zijn dat het rendement van een module iets minder wordt bij het gebruik van een andere grondstof, maar vanuit de duurzaamheid van de waardeketen gezien is een dergelijke oplossing zeker de moeite waard.”

De wereldwijde schaarste aan grondstoffen of halffabrikaten is nu al merkbaar op de markt. Stijgende zeecontainerprijzen zorgen voor logistieke uitdagingen en stijgende kosten. Installateurs lopen regelmatig tegen leveringsproblemen aan en moeten hun offertes soms aanpassen omdat de prijzen stijgen. Zo meldt SolarToday, een  groothandel in zonnepanelen voor installateurs, op hun website dat door deze redenen de prijzen van hun zonnepanelen, montagematerialen en omvormers zullen gaan stijgen. Ook Techniek Nederland waarschuwt de installateur te letten op zijn rendement.