Ontkoppel de gas- en elektriciteitsprijs

27.10.2022 Jan Willem Zwang

Ontkoppel de gas- en elektriciteitsprijs

Je hoort het steeds vaker: de elektriciteitsprijs moet ontkoppeld worden van de gasprijs. Een dergelijke uitspraak suggereert dat er een formele koppeling is die zomaar aangepast kan worden. Iets in de geest van: zoek ‘gas’ en vervang door ‘kolen’. Of door ‘zon’. Of ‘wind’. Of, zoals door velen nu wordt gesuggereerd door: ‘kostprijs plus’. Want daar wordt het probleem van de hoge elektriciteitsprijzen blijkbaar mee opgelost.

Helaas is het allemaal niet zo simpel als het lijkt. Zoeken en vervangen werkt hier niet. In de eerste plaats werkt het niet omdat er geen formele koppeling is tussen de gasprijs en de elektriciteitsprijs.

Er is niet zoiets simpels als er aan het begin van mijn energiecarrière was: de XYZ-formule. Met deze formule was er daadwerkelijk een koppeling tussen de olie- en aardgasprijs. Deze formule leidde in de loop van tijd tot steeds meer onvrede en in Nederland is vervolgens in 2003 de gashandelsplaats TTF opgericht. De TTF is in Europa nu de leidende prijs voor veel gascontracten.

Voor elektriciteit en gas is zo’n koppeling of formule er niet. De prijs voor elektriciteit komt tot stand op basis van vraag en aanbod. Overigens is er niet één prijs voor elektriciteit maar zijn er meerdere, zoals de spotprijs variërend van een realtimeprijs (onbalans), intraday- en day-ahead-prijs tot een forwardprijs die wel vijf jaar in de toekomst kan liggen. Deze prijzen worden dagelijks gepubliceerd op verschillende, internationale beurzen zoals de EPEX-Spot en de ICE-Endex.

Mustrun-installaties
De prijzen op de spotmarkten komen tot stand op basis van de merit order. Dit wil zeggen dat de vraag naar elektriciteit in eerste instantie wordt gevuld door de goedkoopste aanbieder.

Is er weinig vraag, zoals in weekenden of op feestdagen, dan hoeft er weinig geproduceerd te worden. Is er veel vraag, dan moet er veel geproduceerd worden. Aan de productiekant bieden mustrun-installaties meestal aan tegen de laagste prijs, op dit moment is deze min 500 euro per megawattuur.

Het woord zegt het al: mustrun. Deze centrales moeten dus produceren. Dit komt doordat ze niet kunnen regelen, zoals bijvoorbeeld een kerncentrale, of doordat elektriciteit een bijproduct is dat men kwijt moet, zoals een warmtekrachtkoppeling die warmte en CO2 produceert voor kassen maar daardoor ook elektriciteit.

Ontkoppeling gas- en elektriciteitsprijs is niet zo eenvoudig
Wanneer er weinig vraag is en veel productie uit hernieuwbare bronnen zoals zon en wind, zien we steeds vaker negatieve prijzen op de spotmarkten. Wanneer er veel vraag is, en toevallig ook weinig hernieuwbare opwek, wordt het laatste deel van de vraag meestal geproduceerd met gascentrales. En de elektriciteit in die uren is door de hoge gasprijs inderdaad duur.

Kijken we naar de correlatie tussen de spotprijzen van elektriciteit en gas, dan zien we dat die heel hoog is. De correlatie verschilt per periode. In 2020, tijdens corona, was de correlatie door de lagere vraag naar elektriciteit fors lager dan die nu is. Daarnaast spelen hele andere zaken een belangrijke rol voor de hoogte van de elektriciteitsprijs, zoals de lagere kernenergieproductie in Frankrijk en de lagere waterkrachtproductie in Noorwegen.

Het zou fijn zijn wanneer iedereen die roept dat de gas- en elektriciteitsprijs ontkoppeld moet worden ook aangeeft hoe dit volgens hem of haar dan moet. Ik vermoed dat dit soort oproepen dan vrij snel verstomt. Ik zeg hiermee niet dat het onmogelijk is, maar het is zeker niet zo makkelijk als steeds maar wordt gezegd.

De facto is er geen ontkoppeling van de gas- en elektriciteitsprijs
Neem de proef op de som door alle gascentrales een dag niet aan te laten bieden op de energiemarkt. Waar voorstanders van ontkoppelen altijd suggereren dat de elektriciteitsprijs omlaaggaat, zal men zien dat deze juist door het dak gaat.

Het gros van de landen wil daarom een prijsplafond voor elektriciteit uit gas- en kolencentrales. Het verschil tussen de marktprijs en de plafondprijs wordt dan vergoed in de vorm van subsidies.

De facto is er dus helemaal geen ontkoppeling van de gas- en elektriciteitsprijs. Gas- en kolencentrales krijgen subsidies om hun elektriciteit onder kostprijs aan te bieden.

Een risicovol, duur en tijdelijk mechanisme dat door Von der Leyen eerder werd gebracht als ‘structurele aanpassing van de energiemarkt’. Mocht het prijsplafond doorgaan dan komt er weer een maatregel die hernieuwbare opwek de wind uit zeilen neemt.