Gisteren heeft Rob Jetten, minister voor Klimaat en Energie, tijdens een debat van de vaste commissie voor Economische Zaken en Klimaat bekend gemaakt dat Nederland uit het Energy Charter Treaty (ECT) stapt. Dit verdrag zou volgens hem niet in lijn zijn met het Akkoord van Parijs en staat het halen van het doel, om de opwarming van de aarde tot 1,5 graden Celsius te beperken, in de weg.

Het Energy Charter Treaty of Energiehandvestverdrag is ooit tot stand gekomen na de ineenstorting van de Sovjet-Unie. In deze chaotische periode namen Russische oligarchen verschillende energiebedrijven voor een appel en ei over, waardoor investeerders konden fluiten naar hun geld en er een bepaalde gereserveerdheid ontstond om in energie te investeren.

Om ervoor te zorgen dat investeringen in energiezekerheid zouden blijven komen, bekrachtigden 53 landen, waaronder Nederland en verschillende andere Europese lidstaten, in 1998 het ECT. Het verdrag voorziet in bescherming van investeringen, tegen economisch discriminerende behandelingen en conflictoplossing.

In de afgelopen vier jaar hebben de betrokken landen over herziening onderhandeld omdat het verdrag niet langer in lijn is met het Akkoord van Parijs en energiebedrijven het verdrag gebruiken om alsnog enorme claims in te dienen. Na de laatste onderhandelingsronde in juni wordt het verdrag volgende maand formeel herzien in Mongolië.

ECT wordt voor dure claims gebruikt
Er wordt dus aan een update van het verdrag gewerkt, maar minister Jetten vindt de voorgestelde aanpassingen niet ver genoeg gaan. Hij wil daarom met alle Europese leden van het verdrag tegelijkertijd eruit stappen. Als daarover geen overeenstemming komt, volgt Nederland het voorbeeld van Italië, Polen en Spanje en stapt het uit het verdrag.

Tot grote tevredenheid van Tweede Kamerlid Lammert van Raan (Partij voor de Dieren), die zei dat het verdrag niet meer van deze tijd is en de energietransitie remt omdat regeringsleiders zouden aarzelen met streng klimaatbeleid uit angst voor claims.

"ECT is een garantie voor bedrijven die hun license to operate al lang verloren hebben. Fossiel blijft beschermd tot het volgende decennium. Dat is bizar en een dikke vinger naar de toekomst."

Eerder spraken Tom van der Lee, Kamerlid namens GroenLinks, en de Duitse Katharina Dröge, Bondsdaglid namens Die Grünen, zich ook al uit voor uittreding op Joop, de opiniepagina van BNNVARA.

Fossiele energieproducenten gebruiken het verdrag namelijk vooral als juridisch grondslag voor schadevergoedingen van nationale overheden. Wanneer klimaatbeleid ervoor zorgde dat zij hun activiteiten moesten afschalen, konden zij met het ECT een claim neerleggen voor gemaakte investeringen én gederfde inkomsten.

De Italiaanse overheid moest bijvoorbeeld miljoen euro betalen aan het Britse oliebedrijf Rockhopper nadat zij hun olieboringen voor de Italiaanse kust moesten staken. In Nederland heeft het Duitse energiebedrijf RWE een claim ter waarde van 1,4 miljard euro neergelegd vanwege voorgenomen sluiting van de kolencentrales op de Maasvlakte in 2030.

Met De Onyx Centrale Rotterdam had het vorige kabinet juist weer een subsidie afgesproken van maximaal 212,5 miljoen euro subsidie om de centrale volledig te sluiten. Zodra aan alle voorwaarden zou worden voldaan moest de centrale binnen twee maanden stoppen met kolen en binnen drie jaar zijn ontmanteld.

Lees ook: Onyx kolencentrale in Rotterdam gaat sluiten, wisselende reacties

In de voorwaarden voor de steun werd expliciet aangegeven dat de subsidie niet hoger mag zijn dan de gederfde inkomsten plus de kosten voor het ontmantelen van de centrale. Anders zou het sprake zijn van ongeoorloofde staatssteun.

Het bedrag werd toegezegd ondanks dat RTL Z al in oktober 2020 had onderzocht dat er een nettoverlies van 57 miljoen euro tot en met 2025 werd verwacht. Het verlies had nog groter kunnen worden omdat de installatie op dat moment kapot was.

Vakbond FNV stelde dat het een vooropgezet plan van de Amerikaanse investeerder Riverstone was. Dat het de centrale alleen gekocht zou hebben om de nadeelcompensatie op te strijken. Onzin volgens Onyx. Uiteindelijk is de sluiting voorlopig niet doorgegaan vanwege de energiecrisis. Toch laat de hele affaire zien hoeveel geld er gemoeid is met het gedwongen uitfaseren van fossiele energie. Geld dat goed van pas zou komen in de uitrol van hernieuwbare energie.

Jetten hoopt op een Europese uittreding
Verschillende EU-lidstaten, zoals Spanje, Nederland en Luxemburg, hebben de Europese Commissie eerder al opgeroepen om het verdrag te hervormen of op te zeggen. Teresa Ribera, de Spaanse minister voor Ecologische Transitie, riep al eens op tot “een gecoördineerde exit uit de ECT” door de lidstaten.

Twee weken geleden heeft de Poolse Tweede Kamer een wet aangenomen om zich formeel uit het verdrag terug te trekken, wat overigens nog moet worden bevestigd in de Eerste Kamer. En inmiddels is ook Spanje definitief uit het verdrag gestapt. Italië verliet het verdrag zelfs al in 2016.

Een “moedige” beslissing zo zei Cornelia Maarfield, expert op het gebied van handelsbeleid bij de milieuorganisatie Climate Action Network, tegen EURACTIV. "Het gevaarlijke is om binnen het verdrag te blijven. Met de klimaat- en fossiele brandstofcrisis die we doormaken, kunnen we niet toestaan ​​dat landen overheidsgeld verspillen aan het compenseren van fossiele brandstofbedrijven."

Op 22 november zullen alle ECT-leden over de aanpassingen in het verdrag stemmen. Daarna is de kans op claims overigens niet verdwenen. In het verdrag is een clausule opgenomen die claims toestaat tot twintig jaar na het verlaten van het ECT.