Elektriciteitsprijs van alle kanten onder druk
19.12.2024 Jan de Wit

Hoewel de Nederlandse elektriciteitsprijs heel licht is gedaald, blijft de trend stijgend doordat deze de aardgasprijs volgt. Daarnaast kent de spotmarkt forse pieken door perioden met weinig wind en zon én bouwen speculatieve deelnemers aan het Europese emissiehandelssysteem (EU ETS) hun short-posities af, merkt Hans van Cleef, hoofd Energy Research & Strategy bij Publieke Zaken, op in de nieuwste Marktupdate Elektriciteit. “De situatie wordt anders wanneer we naar het voorjaar kijken.”
De marktprijzen van energie worden door vele factoren bepaald. Het aandeel hernieuwbare energie hierin wordt ook steeds dominanter. Daarnaast is toenemende beweeglijkheid van energieprijzen van invloed op investeringen in hernieuwbare energie. Solar365 werkt daarom samen met Publieke Zaken om dit scherper te monitoren.
Ten opzichte van een maand geleden is het maandcontract gedaald van zo’n 107 naar 100 euro per megawattuur. Ondanks deze daling is de trend sinds april nog altijd stijgend en loopt daarmee gelijk op met de ontwikkelingen op de gasmarkt.
Door de lage productie van hernieuwbare energie wordt er vaker dan gemiddeld een beroep gedaan op gascentrales en slinkt de Nederlandse gasvoorraad sneller dan het Europese gemiddelde. Ten slotte liggen de temperaturen onder het langjarige gemiddelde, waardoor er ook voor warmte vaker een beroep op gas wordt gedaan. Al met al is het aanbod beperkt en dat zet druk op de gas- en elektriciteitsprijs.
“De weersverwachting is een cruciale factor op de gasmarkt. Hoe kouder de winter is, hoe meer gas verbruikt zal worden om tegemoet te komen aan de residentiële warmtevraag. Daarmee hebben koude temperaturen de komende weken en maanden het potentieel om gasprijzen de hoogte in te stuwen”, stelt Van Cleef.
“De gasprijs is extra gevoelig voor weersomstandigheden omdat de markt nog altijd krap is, met name vanwege de schaarste op de mondiale LNG-markt. Als er zich de komende winter nog een (of meerdere) serieuze koudegolf in (delen van) Europa afspeelt, kunnen de toch al hoge prijzen voor maandcontracten voor gas en elektriciteit nog verder stijgen.”
De dagen en uren dat er weinig hernieuwbare energie wordt opgewekt, moeten nu nog worden opgevangen door conventionele elektriciteitscentrales op fossiele energie. Vanaf 2035 moeten deze CO2-vrije elektriciteit kunnen produceren of sluiten. Doordat de productie van hernieuwbare energie groeit, worden de elektriciteitscentrales steeds minder vaak aangezet. De eigenaren hebben daardoor minder verdienmomenten en rekenen daarom hogere prijzen.
Dat dit tot fors hoge prijzen kan leiden, bleek onlangs op 12 december. De gemiddelde uurprijs steeg die dag naar 355 euro per megawattuur en tussen 17:00 en 18:00 kostte een megawattuur stroom zelfs 873 euro. “Voor de hoge prijzen op deze specifieke dag speelde interconnectie ook een belangrijke rol”, aldus Van Cleef.
“Zo is de Brits-Nederlandse elektriciteitskabel door een storing uit de lucht, waardoor Nederland geen goedkopere Britse elektriciteit kon importeren. Daarnaast waren elektriciteitsprijzen in Duitsland nóg hoger dan in Nederland. Door interconnectie vloeit dit prijseffect deels door naar andere landen.”
Terwijl de prijsontwikkeling van gas en elektriciteit in de winter redelijk synchroon lopen, verandert dit vanaf het voorjaar. Dan neemt de hernieuwbare elektriciteitsproductie – van met name zonne-energie – toe en daalt de elektriciteitsvraag.
“Waar de termijnprijzen voor aardgas de komende maanden stabiel blijven, zien we op de elektriciteitsmarkt een prijsdaling. Zo betaal je voor levering van elektriciteit in mei (baseload) met de huidige prijs van 70 euro per megawattuur zo’n 30 procent minder dan voor het actieve maandcontract.”
CO2-prijs zorgt voor extra druk op de elektriciteitsprijs
Sinds begin oktober is de CO2-prijs op lage snelheid in een opwaartse beweging. Zo steeg de prijs om een ton CO2 uit te mogen stoten binnen het EU ETS van 60 naar 70 euro. Gerekend vanaf februari 2023, toen de uitstoot van een ton CO2 nog meer dan 100 euro koste, daalt de CO2-prijs echter.
“De dalende prijstrend die al sinds februari 2023 is ingezet, is te verklaren aan de hand van een aantal factoren. Allereerst hing de hoge ETS-prijs destijds samen met de hoge gasprijs en positieve verwachtingen ten aanzien van een toename van de economische productie na de covid-crisis”, ziet Van Cleef.
“Een mix van een achterblijvende industriële productie in 2023 (als gevolg van hoge energieprijzen) en een voortvarende verduurzaming van de elektriciteitssector waren de belangrijkste oorzaken achter de dalende prijstrend sindsdien. Ook het gegeven dat de Europese Commissie op korte termijn niet in zal grijpen in het beleid om bijvoorbeeld extra schaarste te creëren, houdt de druk op de prijs.”
Dat de CO2-prijs onlangs omhoog ging, kwam door de lage productie van hernieuwbare energie, krapper wordende gasmarkt en het feit dat de businesscase voor steenkoolcentrales hierdoor sterk verbeterde. Bij de productie van elektriciteit uit steenkool komt meer CO2 vrij, die ook weer moet worden afgekocht, waardoor de vraag naar emissierechten is toegenomen sinds oktober.
Daarnaast hebben veel speculatieve marktdeelnemers hun netto-posities verschoven van short naar long. Dit zorgde voor een lichte, extra opwaartse prijsdruk. “De afname in het aantal short-posities heeft een aantal oorzaken. Allereerst is dit aan het eind van een kalenderjaar een fenomeen dat vaker voorkomt. Sommige partijen mogen boekhoudkundig niet of met minder openstaande (netto) posities het jaar eindigen, waardoor er voor de jaarultimo diverse posities gesloten worden”, stelt Van Cleef.
“De afname van het aantal short-posities lijkt ook fundamentele oorzaken te hebben, waarbij met name het weerbeeld bepalend is. Het relatief koude begin van de winter, in combinatie met de beperkte productie van zon- en windenergie, heeft de gasprijs opgedreven. Dit heeft, via een groter aandeel van steenkool in de elektriciteitsmix, ondersteuning geboden aan de EU ETS-prijs en heeft marktdeelnemers doen besluiten om short-posities te sluiten.”