Goede tijden, slechte tijden

28.10.2021 Jan Willem Zwang

Goede tijden, slechte tijden

Vorig jaar werd de energiemarkt het eerst veelvuldig geconfronteerd met negatieve uurprijzen op de spotmarkt voor elektriciteit. De opkomst van corona zorgde door lockdowns voor lager energieverbruik en toevallig ging dit gepaard met een heel mooi voorjaar waardoor veel duurzame energie werd geproduceerd. In Amerika werd zelfs voor het eerst ooit een negatieve olieprijs genoteerd. Ook daar was het energieverbruik door corona veel lager.

Dit jaar zien we het tegenovergestelde. De economie trekt enorm aan, het energieverbruik neemt explosief toe, we hadden een late, hele koude winter en vervolgens een matige zomer. Gevolg: hele hoge spot- maar ook forwardprijzen.

Spotprijzen
Om dit te duiden: in oktober 2020 was de gemiddelde spotprijs voor gas 13,85 euro per megawattuur. Dit jaar is dat (tot en met 28 oktober) 89,44 euro per megawattuur. Bijna zeseneenhalf keer zoveel. De oorzaak hiervan is divers. We hadden een iets koudere winter dan anders aan het begin van 2021.

Hierdoor waren de gasvoorraden lager dan normaal. Noorwegen hield achterstallig onderhoud aan haar gasvelden. In Groningen halen we geen gas meer uit de grond en Rusland speelde haar troeven uit om Nord Stream 2 erdoor te drukken. Kortom: er dreigt te weinig gas, dus de prijs loopt op.

Bij elektriciteit zien we bijna hetzelfde: in oktober 2020 was de gemiddelde spotprijs voor elektriciteit 37,16 euro per megawattuur. Dit jaar is dat (tot en met 28 oktober) 168,50 euro per megawattuur. Ruim viereneenhalf keer zoveel. Oorzaken: hoge gas- en kolenprijzen, helaas nog steeds de grootste delen van de energiemix, en hoge CO2-prijzen. En relatief weinig duurzame opwek dus.

Het is dan ook niet vreemd dat de energiewereld in rep en roer is, want in de landen om ons heen vallen energiebedrijven bij bosjes om.

Faillisementen
In Nederland zien we nu ook de eerste stuiptrekkingen. DGB Energie haalde het RTL-nieuws door haar leveringscontracten aan haar klanten op te zeggen. Vandebron kwam flink negatief in het nieuws omdat zij de prijzen voor hun variabele contracten niet per 1 januari 2022 pas verhogen, maar al per 1 november 2021. Het is algemeen gebruik in de energiemarkt om de prijzen voor variabele contracten twee keer per jaar te verhogen: op 1 januari en op 1 juli. Vandebron wijkt dus echt af van de marktstandaard.

In de laatste week van oktober kwam ook het nieuws dat de Autoriteit Consument en Markt, ook wel bekend als de ACM, de leveringsvergunning van Welkom Energie heeft ingetrokken. Welkom Energie is als gevolg van de hoge energieprijzen niet meer in staat hun betalingsverplichtingen voor komende winter te voldoen. In november is Eneco de supplier of last resort waardoor klanten van Welkom Energie een maand de tijd hebben een nieuwe leverancier te zoeken. Helaas wel tegen de huidige, hoge marktprijzen.

Op diverse fora worden discussies gevoerd over de oorzaak van dan wel redenen voor prijsverhogingen en zelfs faillissementen.

Open posities
Een belangrijke oorzaak is het hebben van een open positie. Een open positie ontstaat wanneer een energiebedrijf een klant binnenhaalt tegen een vaste prijs maar zelf op dat moment (nog) niet inkoopt tegen een vaste prijs. Het energiebedrijf loopt dan risico op het leveringsvolume.

Stel: de marktprijs is 20 euro per megawattuur. Een energiebedrijf contracteert een klant voor 1.000 megawattuur en verkoopt deze tegen een vaste jaarprijs van 25 euro per megawattuur. In theorie maakt het energiebedrijf dus 5 euro per megawattuurmarge. Maar: het energiebedrijf koopt de energie zelf niet meteen in voor de marktprijs van 20 euro per megawattuur. Het energiebedrijf heeft nu een open positie en loopt daar risico op. Wanneer de marktprijs stijgt, daalt de marge van het energiebedrijf. Maar wanneer de marktprijs daalt, stijgt de marge van het energiebedrijf.

Energiebedrijven die vorig jaar open posities hadden, hebben goud geld verdiend. Het waren goede tijden. Energiebedrijven die dit jaar open posities hebben, kunnen er failliet aan gaan. Uiteraard is dit afhankelijk van de grootte van het energiebedrijf, de balans, de positie en dergelijke.

Vergunning niet moeilijk
Een andere belangrijke oorzaak is werkkapitaal. De energiemarkt kent een seizoenspatroon. Op de gasmarkt spreken we van een badkuipmodel: veel verbruik in de wintermaanden, weinig in de zomermaanden. Doordat veel energiebedrijven voorschotten in rekening brengen, komt in de zomermaanden meer geld binnen dan eruit gaat en in de winter is dat andersom. Het is ook vreemd dat energiebedrijven failliet gaan in oktober. Op basis van marktmechanismes liggen faillissementen van energiebedrijven in april veel meer voor de hand.

Werkkapitaal kan ook nodig zijn om zekerheden te stellen. Wanneer de leverancier van Welkom Energie niet (meer) gerust is op betaling van haar facturen, kan deze eisen dat er een borg wordt gestort of zelfs vooruit wordt betaald. Een klein energiebedrijf met weinig eigen vermogen en zonder bankfinanciering, kan hier makkelijk over struikelen.

Waar het uiteindelijk op neerkomt, is dat het starten van een energiebedrijf niet moeilijk is. In principe kan iedereen een leveringsvergunning aanvragen. In 2013 heb ik dit zelf ook gedaan voor ons eigen bedrijf. Uiteraard moet je aantonen alles op orde te hebben, zoals processen en financiering en je inkoop. Maar wanneer je sneller groeit dan laat zien in je business plan, kan het snel misgaan.

Zeker wanneer je sneller groeit omdat je meedoet aan prijsveilingen of klanten werft via prijsvergelijkingswebsites. Hierdoor heb je namelijk lagere marges en hoge wervingskosten. Wanneer je onvoldoende eigen vermogen in je bedrijf hebt zitten, kan ook dit je de kop kosten.

Barre winter voor de boeg
Ik ben bang dat we de komende tijd meer faillissementen van energiebedrijven zien. Met slechts 90.000 klanten, is Welkom Energie een usual suspect. Afgezien van de prijspolitiek, denk ik dat de Vandebron-klanten blij mogen zijn dat Vandebron is overgenomen door Essent. Hun business model houdt in deze markt ook geen stand.

Het kan weleens een barre winter worden in energieland. Hopelijk wordt deze gevolgd door een mooie, warme en vooral zonnig zomer.