Netcongestie dreigt een steeds reëler probleem te worden voor huishoudens en andere kleinverbruikers. De overheid heeft daarom samen met de netbeheerders en andere betrokken partijen een nieuwe set maatregelen aangekondigd om congestie op het laagspanningsnet tegen te gaan. Netbeheer Nederland rekende uit dat als er geen actie wordt ondernomen anderhalf miljoen kleinverbruikers last kunnen krijgen van de beperkingen van het net.

De opgave voor de netbeheerders de komende jaren is enorm. Volgens Netbeheer Nederland moet er tussen nu en 2030-2035 tussen de 80.000 en 105.000 kilomater aan kabel worden gelegd, en moeten er tussen de 37.000 en 54.000 extra elektriciteitshuisjes bijkomen.

Om te voorkomen dat huishoudens en kleine bedrijven last krijgen van netcongestie, heeft de Rijksoverheid samen met de netbeheerders en andere betrokken partijen de Actieagenda Netcongestie Laagspanningsnetten gepresenteerd. De coördinatie van het plan was in handen van Stephan Brandligt en het werd gisteren door demissionair minister voor Klimaat en Energie Rob Jetten aan de Tweede Kamer gepresenteerd in een Kamerbrief.

Afgelopen oktober presenteerden de overheid en de netbeheerders al maatregelen om congestie op het hoog- en middenspanningsnet tegen te gaan. Daarin stonden onder andere maatregelen als het verkorten van vergunningsprocedures voor grondverlening, zogeheten ‘flexibiliteitstenders’ en de stimulering van energiehubs.

Nu is de urgentie volgens Netbeheer Nederland zodanig hoog dat ook het laagspanningsnet, en daarmee huishoudens, serieuze gevolgen kunnen ondervinden van congestie. In de actieagenda staan onder andere maatregelen om de uitbreiding van het net te versnellen en de efficiëntie te verbeteren. Daarnaast is opvallend dat netbeheerders meer inzicht krijgen in het verbruik van huishoudens, door toegang tot geanonimiseerde data uit slimme meters.

Nood is hoog
Netbeheer Nederland werd gevraagd een probleemanalyse te doen voor congestie op het laagspanningsnet, als basis voor de actieagenda. Hierin schetsen ze een situatie die in de loop naar 2030-2035 alleen maar erger wordt, zonder ingrijpen.

Volgens Netbeheer Nederland kunnen in de loop naar 2030 wel anderhalf miljoen verbruikers (huishoudens en kleine bedrijven vooral) last krijgen van problemen met het laagspanningsnet. Meer dan 350.000 gebruikers zouden last van onderspanning gaan krijgen, 400.000 van een groter risico op storingen, en 750.000 die te maken krijgen met overspanning. Ook zullen de wachttijden voor nieuwe aansluitingen flink toenemen.

Met name overspanning gaat hand in hand met de duurzame opwek uit zonnepanelen, omdat het ontstaat uit een te groot aanbod aan opgewekte stroom. Als overspanning voorkomt schakelen de omvormers in zonne-installaties zichzelf uit en kan er niet meer worden teruggeleverd.

Buurt voor buurt
Een van de prioriteiten van de actieagenda is het versnellen van de benodigde uitbreidingen van het laagspanningsnet. Jetten schrijft hierover in de brief:

“Dit vraagt om een goede samenwerking tussen regionale netbeheerders en gemeenten, onder andere om ervoor te zorgen dat plannen goed op elkaar afgestemd zijn en er grond beschikbaar is. Het is belangrijk dat netverzwaring en netuitbreiding plaatsvinden vanuit een wijkgericht perspectief, met betrokkenheid van burgers. Daarom zet de Actieagenda onder meer in op een versterkte samenwerking tussen gemeenten en netbeheerders en het versnellen van netverzwaring en netuitbreiding.”

Volgens Netbeheer Nederland moeten vrijwel alle laagspanningsnetten worden uitgebreid. Het wijkgerichte perspectief dat Jetten noemt is daarom belangrijk, dus Netbeheer Nederland geeft aan het stroomnet “buurt voor buurt” aan te gaan pakken om overlast te minimaliseren.

Gegevens van huishoudens inzetten
In de probleemanalyse gaf Netbeheer Nederland al aan dat netbeheerders te weinig inzicht hebben in verbruik op het laagspanningsnet. Dat willen ze verbeteren, om keuzes te kunnen maken over waar en wanneer het eerst moet worden uitgebreid.

Een onderdeel daarvan is volgens Netbeheer Nederland het uitrollen van meetapparatuur in de laagspanningsnetten. Maar netbeheerders willen ook inzicht in gegevens van de slimme meters krijgen. De actieagenda bevat een maatregel die het mogelijk maakt voor netbeheerders om geanonimiseerde data van kleinverbruikers te gebruiken.

Slimme apparaten de norm
Een ander speerpunt van de actieagenda is het voorkomen van piekbelasting door het net efficiënter te gebruiken. Jetten schrijft hierover dat het belangrijk is beter in kaart te brengen wat de mogelijkheden op dit vlak zijn, qua zowel flexibele apparaten als bereidheid van verbruikers om hun apparaten flexibel in te zetten.

In oktober vorig jaar kondigde Jetten al aan dat hij wil dat slim aanstuurbare apparaten – met name in het geval van warmtepompen – de norm worden. Dit biedt mogelijkheden om automatisch te sturen op verbruik, om zo binnen de grenzen van het net te blijven. Een onderzoek binnen het GO-e-project dat in december werd gepubliceerd wees al uit dat een meerderheid van de huishoudens onder bepaalde voorwaarden bereid zou zijn hun apparaten flexibel in te zetten.

Onderdeel van de actieagenda is dan ook om te onderzoeken of kleinverbruikers door middel van prijsprikkels en tarieven kunnen worden gestimuleerd om hun verbruik aan te passen.

Toekomst wordt anders
Sommige maatregelen – zoals de mogelijkheid dat slim aanstuurbare warmtepompen van een afstand worden uitgezet – zullen als ingrijpend worden ervaren. Toch is dat waar het lijkt heen te gaan, in een maatschappij waar stroom niet op elk moment onbeperkt beschikbaar is.

Coördinator van de actieagenda Stephan Brandligt licht dit in een gesprek met NU.nl toe: “De situatie die we tot een tijdje geleden hadden - dat je altijd de elektriciteit kreeg die je wilde, op het moment dat je het wilde, in de hoeveelheid die je wilde - die komt niet meer terug", zegt hij. "Het zal er in de toekomst toch een beetje anders aan toegaan dan we gewend waren. Op zich is dat niet erg, maar we willen wel voorkomen dat het net echt gaat uitvallen."