De Sozialdemokratische Partei Deutschlands (SPD), Die Grünen en de Freie Demokratische Partei (FDP) hebben hun regeerakkoord gepresenteerd. Hieruit blijkt dat het klimaatbeleid een van de belangrijkste pijlers van het Duitse beleid moet gaan worden de komende jaren. Behalve een centrale doelstelling, wordt klimaatbescherming ook onderdeel van alle beleidsterreinen en zullen alle nieuwe wetsontwerpen worden gecontroleerd op klimaateffecten, de Klimacheck. Woensdag 8 december wordt de regering beëdigd.

Beoogd bondskanselier Olaf Scholz (SPD) – minister van Financiën in het vorige kabinet, FDP-leider Christian Lindner en Groenen-voorzitters Annalena Baerbock en Robert Habeck presenteerden op 24 november hun regeerakkoord, met als motto: Mehr Fortschritt wagen. Bündnis für Freiheit, Gerechtigkeit und Nachhaltigkeit (meer vooruitgang wagen. Bondgenootschap voor vrijheid, rechtvaardigheid en duurzaamheid).

Het is ook de titel van het regeerakkoord. “We willen geen politiek van de kleinste gemene deler”, zei Scholz, maar een “versterking van de maatschappelijke samenhang”, zo tekende het Duitsland Instituut bij de Universiteit van Amsterdam op.

In de praktijk betekent dit dus dat klimaatbescherming een centrale rol krijgt in het hele Duitse beleid. Voor Nederland een interessante situatie waar mogelijk lessen uit getrokken kan worden.

“Welvaart en klimaatbescherming sluiten elkaar niet uit, maar kunnen elkaar aanvullen en versterken”, zo citeerde het Duitsland Instituut Habeck. De Nederlandse energietransitie is net zo goed een zaak van de lange adem, waarbij het behouden van draagvlak over meerdere decennia cruciaal is voor het wel of niet slagen. Zo schreef NRC onlangs nog over groeiend verzet tegen de energietransitie vanwege stijgende stroomprijzen.

Maar het spanningsveld tussen welvaart en klimaatbescherming komt bij meerdere thema’s naar voren. De wijze waarop de belangrijkste ministerposten zijn verdeeld over de kopstukken van de regeringspartijen is daarin illustratief. Zowel voor wat de belangrijkste klimaatthema’s zijn, als voor de manier waarop de partijen hun stempel willen drukken op het beleid.

Annalena Baerbock, minister van Buitenlandse Zaken
Het voorzitterschap van de Groenen wordt door Baerbock en Habeck gedeeld, maar Baerbock was de kandidaat voor het bondskanselierschap. In de race – die ze uiteindelijk van Scholz verloor – werd ze herhaaldelijk geconfronteerd met nepnieuws, waarin Russische media een rol speelden.

Ook in haar ambt als minister van Buitenlandse Zaken zal ze veelvuldig met Rusland te maken krijgen. Het belangrijkste en heetste hangijzer in deze relatie is Nord Stream 2. De pijpleiding van Rusland naar Duitsland is klaar om in gebruik te nemen, maar de beslissing hierover werd onlangs uitgesteld.

Baerbock heeft een meer kritische houding richting Rusland dan Merkel en beoogd kanselier Scholz. Ze vindt de FDP aan haar zijde om mensenrechten een grotere rol te laten spelen in de te voeren buitenland politiek. Hun kritiek op de regering van Merkel was altijd dat zij de economische belangen te vaak verkoos als hoogste prioriteit.

Hanco Jürgens, wetenschappelijk medewerker van het Duitsland Instituut, wijst er in zijn opiniestuk in NRC op dat een gesloten Nord Stream 2 grote gevolgen zal hebben voor het klimaatbeleid van Duitsland. In 2022 sluiten de laatste zes kerncentrales en zal Duitsland nog afhankelijker worden van bruin- en steenkool.

Het besluit over Nord Stream 2 raakt daarmee aan de Duitse klimaatambities, de leveringszekerheid van energie en de geopolitieke status van het land. Precies in het spanningsveld van welvaart en klimaatbescherming. In het regeerakkoord wordt daarom ook met geen woord gerept over de gaspijplijn.

In het kader van mensenrechten wordt de relatie met China wel besproken, merken René Cuperus en Luuk Molthof, beiden verbonden aan Instituut Clingendael, in hun opiniestuk in NRC op. China wordt een “systeemrivaal” genoemd en de mensenrechtenschendingen in onder andere Xinjiang wordt eruit gelicht. Dit kan gevolgen hebben voor de Europese energietransitie omdat in Xinjiang een belangrijke regio is voor de zonne-energiesector.

Lees ook: ‘Europese PV moet zich onderscheiden met brede kwaliteitsstandaard’

Ten slotte hebben de Groenen ook campagne gevoerd op het in zicht houden van een opwarming van de aarde van 1,5 graden Celsius. Ongeacht wat de Duitse regering besluit over de opening van Nord Stream 2, De Groenen zullen een van hun campagnepunten moeten breken.

Robert Habeck, minister van Economische Zaken en Klimaat
Medevoorzitter van de Groenen en beoogd minister van Economische Zaken en Klimaat. In het vorige kabinet waren het ministerie van Economie en het ministerie van Milieu, Klimaat en Kernveiligheid nog losse ministeries. Duitse media hebben het daarom al omgedoopt tot ‘superministerie’ van Economische Zaken en Klimaat.

Het voornaamste doel van Habeck is emissiereductie. De Groenen willen dat de opwarming tot 1,5 graden Celsius beperkt blijft en als grootste economie van de Europese Unie daar een leidend voorbeeld in zijn door in 2045 al klimaatneutraal te zijn.

"De transformatie van onze industrie met miljoenen banen, en de transformatie van de energiesector is cruciaal voor de concurrentiepositie van Duitsland, zelfs van Europa", zo zei Habeck in de Süddeutsche Zeitung.

De aanstaande Duitse regering wil dit doen door zijn kolenproductie “idealiter” per 2030 hebben uitgefaseerd en de uitrol van hernieuwbare energie flink versnellen. Tot 2030 moet 80 procent van het stroomgebruik uit zoals zonne- en windenergie komen. In dat jaar moeten er ook 15 miljoen EV’s in Duitsland rijden.

De drie partijen zitten qua doelstellingen op een lijn, maar met name de FDP en de Groenen hebben verschillende ideeën over wat de juiste aanpak is. En die ideeën zijn zeer ideologisch van aard.

De FDP wil – als liberale partij – verduurzaming voor een groot deel aan de markt overlaten, door in te zetten op innovatie en een uitbreiding van het emissiehandelssysteem. De Groenen willen dit bereiken met meer overheidsingrijpen.

Ingbert Liebing, directeur van de Duitse Vereniging van Gemeentelijke Ondernemingen, liet overigens tegenover Clean Energy Wire optekenen de verhoogde doelstellingen “extreem ambitieus” te vinden.

Volgens Liebing moet de regering al binnen honderd dagen de wet- en regelgeving rondom de uitrol van hernieuwbare energie sterk hebben vereenvoudigd. Ook Duitsland loopt er immers tegenaan dat het juridische kader nog lang niet goed aansluit op de energietransitie.

Voor Nederland is het belangrijk om de beginfase van de nieuwe regering in de gaten te houden. Beide landen hebben immers met veelal dezelfde problemen te maken: een (aanstaande) regering die bestaat uit partijen die ideologisch verschillen over de gewenste aanpak, netcongestie, een juridisch kader dat niet goed aansluit, de wens om een koplopersrol in te nemen en een draagvlak dat onder druk staat.

Hoe dit gefinancierd zal worden zal Nederland ook met veel interesse volgen, want hoewel het Duitsland Instituut schrijft dat Habeck de plannen heeft laten doorrekenen en dat deze voldoende zullen zijn, is het cruciale ministerie van Financiën in handen van de liberalen.

Christian Lindner, minister van Financiën
Voorzitter van de FDP en aanstaand minister van Financiën zal de uitvoering van het ambitieuze klimaatbeleid scherp in de gaten te houden. Dat wordt nog een hele klus gezien de enorme bedragen die nodig zijn voor de Energiewende.

Zo heeft de invloedrijke lobbyclub Federale Vereniging van Duitse Industrie al gevraagd om een investering van 860 miljard euro om zijn activiteiten te verduurzamen, zo schrijft Clean Energy Wire.

Tegelijk stelt Klaus Müller, hoofd van de Federatie van Duitse consumentenorganisaties, dat bij eventuele extra kosten – zoals hogere stroomprijzen – ook particulieren moeten kunnen rekenen op financiële steun vanuit de Duitse overheid, zo valt te lezen in Der Spiegel.

Het Duitsland Instituut meldt dat Lindner “het brede midden van het land zal ontlasten, zonder dat dit tot een belasting van anderen leidt”. Andere belastingverhogingen lijken er – tot spijt van de SPD en de Groenen – ook niet komen.

Ook wil Lindner de zogeheten Schuldenbremse ook niet loslaten, zo liet hij de Süddeutsche Zeitung weten. Dit is een regeling waarmee de staatsschuld jaarlijks maximaal 0,35 procent van het bruto binnenlands product mag toenemen. De SPD en de Groenen waren wel bereid dit schuldenplafond te versoepelen.

Er gaan in Europa steeds meer stemmen op om de financiering van klimaatbeleid buiten de traditionele schuldenplafonds te laten. Hoe de nieuwe Duitse regering hier tegenover staat zal een laatste interessant energiethema zijn om voor Nederland te volgen.