Er is al veel geschreven over energiearmoede, maar het gebrek aan informatie blijkt niet het probleem te zijn in de aanpak van energiearmoede. Er moeten concrete stappen worden gezet om de 600.000 Nederlandse huishoudens in energiearmoede eruit te helpen. Energie Samen en TNO keken naar de rol van gemeenten in de aanpak van energiearmoede. Welke beleidsinstrumenten bestaan er momenteel om energiearmoede aan te pakken? En wat is er nodig om de aanpak verder te laten reiken?

In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken heeft Energie Samen de kennis en ervaringen van gemeenten en energieteams verzamelt om handvatten te bieden aan gemeenten om energiearmoede aan te pakken.

Gemeenten spelen een centrale rol bij de aanpak van energiearmoede. Het beleid omtrent energiearmoede verschilt echter sterk per gemeente. Om gemeenten meer houvast te bieden draagt Energie Samen een aantal stappen aan die volgens hen essentieel zijn in de aanpak van energiearmoede.

Ook TNO onderzocht wat er verbeterd kan worden in de aanpak van energiearmoede. Veel gemeenten lopen tegen dezelfde knelpunten aan bij de opschaling van ondersteuning aan huishoudens. Uit de enquête onder 201 beleidsmedewerkers uit 149 gemeenten blijkt dat een tekort aan financiële middelen en personeel een groot struikelblok is voor gemeenten. Daarnaast heeft slechts een kwart van de respondenten een duidelijk beeld van de huidige rol van het Rijk, de provincie, de gemeente en woningcorporaties.

Huidig beleid
Renovatiemaatregelen om de energie-efficiëntie van de woning te verbeteren, kleine energiebesparende maatregelen en energiebesparend advies worden momenteel vooral ingezet om energiearmoede tegen te gaan, meldt TNO.

Volgens de studie van TNO laten renovatiemaatregelen vooral een positief effect op de (mentale) gezondheid van huishoudens achter. Volgens de studies hebben energiebesparende maatregelen en energiebesparend advies een positief effect op het verminderen van financiële lasten, vooral wanneer het advies wordt aangepast op de specifieke huissituatie. Naar verwachting worden gezondheidsklachten door vocht en schimmel hierdoor ook minder.

Wat is er nog meer nodig?
Energie Samen stelt het belang van het kaderen van een doelgroep. De energieleverancier kan hieraan bijdragen door tijdig aan te kondigen welke huishoudens hulp en prioriteit nodig hebben. Daarnaast is de koppeling van de energietransitie aan beleid omtrent energiearmoede van belang; een inclusieve energietransitie helpt structureel bij het aanpakken van energiearmoede.

Energie Samen noemt ook een aantal concrete maatregelen die kunnen worden ingezet om energiearmoede tegen te gaan zoals toeslagen voor energiearme huishoudens, witgoedregelingen, subsidies voor isolatie, het plaatsen van gedeelde wasserettes in wooncomplexen of wijken, het organiseren van energie-inloopuren in buurtcentra, het aanbieden van een warmtescan van woningen en het openstellen van openbare plekken voor bewoners die de verwarming niet aan durven te zetten.

In de onderstaande figuur wordt de impact van verschillende maatregelen weergegeven. Het figuur maakt een onderscheidt tussen sociaalmaatschappelijke impact, de snelheid van de maatregel en de organisatorische opbouw.

Energieteam
Ook een energieteam kan bijdragen aan de aanpak van energiearmoede. Energie Samen maakt zich dan ook hard voor de inzet van een energieteam door gemeenten. Het energieteam is een groep klussers die bij mensen aan huis komen om achter de voordeur te kijken hoe het huis verduurzaamd kan worden waardoor het energieverbruik omlaag gaat. Klussers kunnen variëren van jong tot oud en ook de taken van de klussers kunnen uiteen lopen, het is echter belangrijk dat de gemeenten dit van te voren duidelijk in kaart brengen.

Bewoners aan het woord
Voor groot draagvlak en impact van energiearmoedebeleid moeten de wensen, behoeftes en zorgen van bewoners onder de loep worden genomen. Wanneer er een kijkje achter de voordeur wordt genomen kunnen bewoners aan het woord worden gelaten waardoor beleid meer draagvlak krijgt.

Volgens TNO is de effectiviteit van de maatregel afhankelijk van factoren zoals de gezondheid van bewoners, ervaren stress tijdens de maatregel en specifieke energiebehoeften van een huishouden. Hiermee wordt de noodzaak van op maat gemaakte maatregelen benadrukt.

Doelen combineren
Het bestrijden van energiearmoede kan hand in hand gaan met veel verschillende ambities binnen de gemeente. Zo kunnen isolatieproblemen bijvoorbeeld worden meegenomen tijdens renovatie door woningcorporaties.

Veel gemeenten focussen zich momenteel nog op een korte termijn aanpak. Uit de enquête van TNO blijkt dat behoefte is aan duidelijkheid over hoe energiearmoede wordt meegenomen in nationale energietransitie strategieën, deze strategieën zouden middellange termijn doelen moeten ondersteunen. TNO raadt aan om de aanpak van energiearmoede een integraal onder te maken van het nationale energietransitie beleid.

Rol gemeente
Het verschilt per gemeente hoe betrokken de gemeente zich opstelt ten opzichte van energiearmoede. Gemeenten kunnen alles touwtjes in handen nemen, of juist alles uit handen geven, en alles daar tussen in. Afhankelijk van de capaciteit binnen de gemeenten, het beschikbare netwerk, budget en de werkwijze van de gemeente.

Veel gemeenten focussen zich momenteel nog op een korte termijn aanpak. Uit de enquête van TNO blijkt dat behoefte is aan duidelijkheid over hoe energiearmoede wordt meegenomen in nationale energietransitie strategieën.

Gemeentelijke visie op het Rijk
Uit de enquête van TNO blijkt dat gemeenten behoefte hebben aan meer regie vanuit de Rijksoverheid. Gemeenten vragen om een voorbeeldaanpak en gedetailleerde informatie over beleid. Daarnaast kan het Rijk onduidelijkheid wegnemen over regelgeving die een snelle aanpak van energiearmoede in de weg zit.

Binnen gemeenten bestaat er dus ook onduidelijkheden over hun takenpakket. Door een samenwerking tussen gemeenten, de provincie, het Rijk en woningcorporaties  kan een duidelijk beeld voor de toekomst worden geschetst. Ook worden de plannen van het Rijk vaak gewijzigd, waardoor gemeenten de wijzigen moeilijk bij kunnen benen.

Knelpunten gemeenten
In de TNO enquête wordt vooral benoemd dat er een tekort is aan ambtelijke capaciteit. Ambtenaren zijn er in te weinig aantallen en ze beschikken over te weinig tijd om middelen op de juiste plek terecht te laten komen. Daarnaast reageren gemeenten dat de samenwerking met woningcorporaties lastig kan zijn omdat woningcorporaties beperkte capaciteit hebben en traag reageren, ook hierbij zou het Rijk mogelijk kunnen ondersteunen.

Ook geven gemeenten aan dat er te weinig budget is. Met het huidige budget kan óf een handgroep mensen substantieel worden geholpen óf een grote groep huishoudens een klein beetje besparen.