Netbeheerders zijn verantwoordelijk voor de uitbreidingen en het onderhoud van het elektriciteitsnet in Nederland. Met man en macht wordt er gewerkt aan het aanleggen van nieuwe, dikkere kabels, het bouwen van nieuwe hoogspanning stations en andere infrastructuur om ervoor te zorgen dat de alsmaar groeiende vraag naar elektriciteit kan worden voorzien. Hans-Peter Oskam, Directeur Beleid & Energietransitie bij Netbeheer Nederland, legt uit wat hier allemaal voor nodig is.

Oskam: “Onze primaire inzet om netcongestie op te lossen is bouwen, bouwen, bouwen. Wij hebben naar schatting in 2024 8,4 miljard euro geïnvesteerd in het Nederlandse elektriciteitsnet. Dat doen wij voor de markt en voor de burgers zodat zij door kunnen met de verduurzaming van Nederland.”

Het bijbouwen van nieuwe infrastructuur gaat volgens Oskam zeer goed. Oskam: “Ik ben ontzettend trots dat we meer nieuwe netten aanleggen dan ooit tevoren. We bouwen meer en we bouwen sneller dan we tien jaar geleden voor mogelijk hielden. Dat is een enorme prestatie, mogelijk gemaakt door duizenden collega’s die samenwerken met vele installateurs en bouwbedrijven. Het aantal projecten en busjes op straat is exponentieel gegroeid. En toch is het nog niet genoeg;we moeten de komende jaren minstens 50 procent tot zelfs twee keer zo snel groeien. Onze investeringen zullen stijgen van 8 naar meer dan 13 miljard euro per jaar, zodat ons elektriciteitsnet klaar is voor de vele woningen, nieuwe bedrijven en duurzame energie.”

Netcongestie speelt een andere rol op de laagspanningsnetten, die met name worden gebruikt door huishoudens en kleine bedrijven, dan op de midden- en hoogspanningsnetten – die met name worden gebruikt voor grote bedrijven, de industrie en het vervoer van elektriciteit die afkomstig is van zonne- en windparken.

Oskam vergelijkt de verschillen tussen de elektriciteitsnetten met de Nederlandse wegen: “Net als bij het wegennet verschilt het gebruik van de lokale straat of oprit sterk van dat van een snelweg. Hoe lager je in het elektriciteitsnet komt, hoe meer het gebruik samenhangt met wat er in en om huis gebeurt, zoals je aanwezigheid of de opbrengst van je zonnepanelen. Maar bij de hogere netten en internationale hoogspanningsnetten is de benutting veel meer afhankelijk van internationale factoren, zoals windenergie op zee en industriële activiteiten. Dat maakt het lastig om precies tevoorspellen waar en wanneer bepaalde capaciteit nodig is. Dat inzicht is de afgelopen jaren steeds duidelijker geworden.

”Oskam gaat verder: “Wij zijn continu bezig om te voorkomen dat er een ‘file’ ontstaat in het elektriciteitsnet. Want als er echt opstoppingen zouden zijn, ook in de vorm van elektronen, dan raken onze systemen oververhit en beschadigd. Dat zou leiden tot veel grotere en langdurigere schade voor iedereen.”

Een belangrijk aspect om te benadrukken in dezekwestie is dat netbeheerders niet alleen werken aan het bijbouwen van infrastructuur maar ook kijken naar wat er binnen de bestaande infrastructuur mogelijk is. De veiligheidsnormeringen, zoals de maximale capaciteit die over een kabel mag, konden vroeger veel ruimer worden genomen omdat netcongestie en fluctueringen op het net veel minder een rol speelden. De netten hoefden niet maximaal te worden benut om in de elektriciteitsvraag te voorzien. Oskam legt uit dat de netbeheerders nu continu aan het kijken zijn naar waar er op het bestaande net nog ruimte is voor meer en efficiënter gebruik.

“Op de hogere netniveaus houden we steeds meer rekening met factoren zoals de omgevingstemperatuur, of kabels nu in de lucht hangen of onder de grond liggen. We halen het maximale uit de bestaande infrastructuur: transformatoren laten we gecontroleerd opwarmen en weer afkoelen, en we benutten alle technische mogelijkheden. Maar zelfs met deze optimalisaties blijft uitbreiding en slimmer gebruik van het net noodzakelijk”, ligt Oskam toe.

Flexibilisering faciliteren
Het is niet mogelijk om de groeiende elektriciteitsvraag bij te benen met het bijbouwen van nieuwe infrastructuur. De vraag naar infrastructuur wordt veroorzaakt door de toenemende elektrificering van bedrijfsprocessen, de groeiende energievraag van het gemiddelde huishouden – denk aan het aanschaffen van een elektrische auto, het verwarmen met een warmtepomp en het koken op elektra in plaats van gas – daarom worden er ook vanuit Netbeheer Nederland maatregelen genomen om de flexibiliteit van het energienetwerk te verhogen. Het toekomstige energiesysteem vereist ook van de gebruikers meer flexibel gebruik van stroom.

Netbeheer Nederland ziet meerdere mogelijkheden om de flexibilisering van het elektriciteitsnet te vergroten. Oskam: “Wij als netbeheerders werken nauw samen met onze partners binnen het landelijk actieprogramma netcongestie. Dit programma richt zich op drie sporen: het versneld bouwen van infrastructuur in samenwerking met gemeenten en bouwpartners, en het aanpassen van contractvormen om het net efficiënter te benutten.”

Een van de manieren waarop flexibilisering mogelijk wordt gemaakt is met nieuwe contractvormen. “We hebben het afgelopen jaar een hele reeks nieuwe contractvormen mogelijk gemaakt, samen met de toezichthouder ACM. Denk aan een volledig variabele transportovereenkomst en tijdsduurgebonden contracten. Deze contracten zorgen voor meer flexibiliteit en bieden de contractanten flinke kortingen. Denk ook aan afspraken met de zonne-energiesector over het dynamisch afschakelen van grote zonneparken. Daarnaast hebben we met de lancering van GOPACS stappen gezet om partijen te verleiden hun capaciteit beschikbaar te stellen voor congestiehandel.”

Netbeheer Nederland maakt het ook voor de residentiële markt en kleine bedrijven mogelijk om slimmer met de opwek van hun zonnepanelen om te gaan. Denk aan het stimuleren van eigen gebruik door financiële prikkels. “Voor kleinverbruikers kijken we nu naar nieuwe tariefmodellen die tijdsgebonden prikkels geven om het net efficiënter te benutten. Ook onderzoeken we hoe spanningsmetingen kunnen bijdragen aan meer netcapaciteit, zodat consumenten minder last hebben van uitval of problemen met omvormers”, legt Oskam uit.

Oskam benadrukt dat de energietransitie iets is “dat we maar één keer doen en ook direct goed moeten doen”. Het is daarom volgens hem belangrijk dat we de problemen en de kansen zo veel mogelijk samen oppakken. “We zijn trots op de stappen die we hebben gezet om het net toekomstbestendig te maken. Dat doen we natuurlijk niet alleen, maar samen met onze partners, van gemeenten tot de zonne-energiesector. Het is echt een gezamenlijke inspanning om Nederland van een betrouwbaar en innovatief elektriciteitsnet te voorzien.”