Met inzicht in energieverbruik, praktische tips en kleine energiebesparende ingrepen kunnen huishoudens die kampen met energiearmoede al flink besparen op hun energierekening. Daarbij kunnen ze worden geholpen door coaches van de energiebank, die laten zien hoe met gedragsverandering al flink bespaard kan worden op de energierekening. Maar om energiearmoede echt te bestrijden is naast die gedragsverandering ook verduurzaming van woningen nodig.

In 2023 waren er ongeveer 400.000 huishoudens die met energiearmoede te maken hadden. Energiearmoede is geen nieuw probleem, maar door de energiecrisis is het wel zichtbaarder geworden, omdat toen ook de middenklasse ermee te maken kreeg. Dat vertelt Marije Ruysch-Koster, directeur van de Energiebank regio Arnhem. Deze eerste energiebank van Nederland werd in 2015 opgericht, sindsdien kregen ook twaalf andere regio’s in Nederland een Energiebank.

Veel mensen die kampen met energiearmoede wonen in een sociale huurwoning, waar de woningcorporatie verantwoordelijk is voor de verduurzaming van de woningen. Grotere maatregelen zoals het verbeteren van de isolatie kunnen zij daarom niet zelf nemen. Snelle energiebesparing zit hem daarom met name in kleinere maatregelen en gedragsverandering.

De coaches van de Energiebank helpen met het installeren van kleine energiebesparende maatregelen, zoals waterbesparende douchekoppen, radiatorfolie en douchetimers, maar ze richten zich met name op gedragsverandering. Vaak ontbreekt het aan inzicht in het energieverbruik en aan kennis over energie besparen, daar valt vaak al veel winst te behalen, vertelt Ruysch-Koster.  

“Stel je woont in een kleine sociale huurwoning met een groot gezin, dan heb je vaak een grote bank. En zo’n bank kan niet op heel veel plekken staan dus vaak staat die dan voor de verwarming, waardoor je eigenlijk je bank aan het verwarmen bent en niet de ruimte. En dus zet je de thermostaat nog een graadje hoger.”

Het gaat om dat soort grotere of kleinere veranderingen, zoals het vullen van de waterkoker terwijl je maar één kopje thee drinkt, koken zonder deksel op de pan of alle deuren in huis open laten zodat de hond dan kan rondlopen. Door dat soort gedrag aan te passen kunnen mensen hun energierekening verlagen en hun huis comfortabeler maken.

De coaches geven inzicht in het energieverbruik, bijvoorbeeld door samen met bewoners metingen te doen. Ook nemen zij de tijd om echt in gesprek te gaan met de bewoner, om vervolgens te kijken welke stappen voor energiebesparing haalbaar zijn. 

Aandacht besteden aan gedragsverandering rondom energieverbruik is cruciaal, volgens Ruysch-Koster. “Ook al zijn huizen al verduurzaamd, op het moment dat je mensen niet meeneemt in het energieverbruik en het gedrag, als je F-label gedrag vertoont in een A-label huis, dan heb je alsnog vocht en schimmel problematiek.”

Daarom komen de coaches van de energiebank meerdere keren langs bij huishoudens, om die gedragsverandering te bewerkstelligen. Medewerkers van de Energiebank regio Arnhem doen gemiddeld 3,6 bezoeken van gemiddeld 1,6 uur per huishouden. Ondertussen zijn de medewerkers van de Energiebank Regio Arnhem al bij zo’n 6.000 inwoners achter de voordeur geweest.

Energiearmoede als ingang
Mensen die kampen met energiearmoede zijn eigenlijk niet heel lastig om te vinden, vertelt Ruysch-Koster. De gemeente heeft verschillende datasets over elkaar heen gelegd, bijvoorbeeld inwoners met een uitkering en woningen met een laag energielabel. Daaruit is een kaartje gekomen met ‘rode vlekken’ die eigenlijk overeenkomen met de plekken waarvan op voorhand al werd ingeschat dat er veel inwoners zijn die kampen met energiearmoede.

Het zijn over het algemeen mensen met een laag inkomen die wonen in een huis met slechte energetische waarde. Ook speelt er vaak andere problematiek, zoals schulden, gezondheidsproblemen of eenzaamheid. “Ze denken soms dat ze geen zicht meer hebben op dat het beter gaat worden. Dus het is niet zo gek dat mensen dan andere keuzes maken dan misschien goed voor ze is”, aldus Ruysch-Koster.

Dat gedragsverandering een grote rol speelt bij het bestrijden van energiearmoede werd onlangs ook bewezen in een onderzoek onder 117 woningen in Amsterdam. Deze huishoudens kregen in het stookseizoen energiebesparende producten een rapport over hun energieverbruik, sommigen kregen ook een display met real-time feedback over hun energieverbruik. Met deze maatregelen werd gemiddeld het energieverbruik gehalveerd, 104 euro op de maandelijkse energierekening bespaard, en percentage van het inkomen dat werd besteed aan energie zakte van 10,1 procent naar 5,3 procent.

Gedragsverandering is dus een belangrijk onderdeel van het bestrijden van energiearmoede. Maar dat is wel maar een deel van de oplossing, ziet Ruysch-Koster. “Als mensen in een situatie zitten waarin elk tientje te veel is, dan kunnen ook wij die energiearmoede niet oplossen. Of als mensen in een woning wonen waarbij de tocht door de kieren komt.”

Het gaat dus om de combinatie van gedragsverandering én verduurzaming. De verduurzaming van de woningen ligt vaak lastig, omdat de bewoners meestal minder te besteden hebben. Bovendien woont het overgrote deel in een sociale huurwoning, waardoor de woningcorporatie bepaalt welke verduurzamingsstappen worden genomen en wanneer. 

Maatschappelijke kosten
Het bewerkstelligen van gedragsverandering en verduurzaming van woningen is een grote investering, maar energiearmoede is ook ‘duur’. Als het zover komt dat een huishouden zelfs wordt afgesloten van energie, levert dat 45.000 euro aan maatschappelijke kosten op, zegt Ruysch-Koster.

Die kosten zitten bijvoorbeeld in zorgkosten, mensen die langere tijd leven in een huis met vocht en schimmel. Daarvoor gaan ze naar de huisarts en dan krijgen ze een puffer of doorverwijzing naar een specialist. Vaak wordt de oorzaak – vocht en schimmel in huis – niet gezien.

“Mensen hebben gewoon angst om überhaupt de verwarming nog aan te zetten. En als jij je verwarming uit zet, of als jij niet meer ventileert, omdat je denkt dan gaat de warme lucht naar buiten, en je ondertussen wel je was ophangt in een klein huis, dan kan het niet anders dat er vocht en schimmel ontstaat.”

Het bestrijden van energiearmoede kan juist veel opleveren, vertelt Ruysch-Koster. Zoals een verbeterd vertrouwen in instanties, meedoen in hen maatschappelijk leven, vermindering van eenzaamheid en besparing op ziektekosten.

Bovendien biedt het bestrijden van energiearmoede, op de manier waarop bijvoorbeeld de coaches van de Energiebank regio Arnhem dat doen, kansen om ook naast energiearmoede andere problemen te signaleren bij huishoudens, zegt Ruysch-Koster. “Wij komen binnen op het thema energie. En dat is fijn want het thema energie is niet stigmatiserend, energie is iets waar we allemaal mee te maken hebben, het is een eerste levensbehoefte.”