Er moet nog veel gebeuren om het gestelde doel van een volledig circulaire economie in 2050 te halen, stelt Ruth Mugge. De expert op duurzaam gedrag van consumenten vindt dat mensen producten te snel afdanken en vervangen door nieuwe apparaten. Bij de productie van nieuwe elektronische apparaten komt namelijk veel CO2 vrij.

Gaat het echter om zonnepanelen, dan speelt voortijdige vervanging volgens Mugge minder snel een rol. “Zonnepanelen zie je niet, je hebt er dus geen directe interactie mee. Er zijn geen nieuwe features beschikbaar. Daarnaast is het ook vrij onpraktisch om ze van het dak te halen als consument. Vervanging is minder snel interessant.”

Het overgrote deel van de zonnepanelen van nu is echter slecht te recyclen vanwege de wijze waarop ze in elkaar zitten. Onder meer TNO wil daar verandering in brengen. Door het terugwinnen en hergebruik van componenten en materialen wordt immers verspilling van energie en kritische grondstoffen voorkomen. Europese en Amerikaanse zonnecel- en modulefabrikanten kunnen zo bovendien een alternatief bieden voor modules die in Azië worden gemaakt.

Toch komt het voor dat mensen hun zonnepanelen vervangen. De rede hiervoor is meestal dat de panelen die nu het dak op gaan een veel hoger rendement hebben dan de panelen van tien jaar geleden. Mensen kiezen ervoor om dan de panelen te vervangen om een zo hoog mogelijk rendement te halen uit het beschikbare dakoppervlak.

Doelen voor de toekomst
Nederland moet in 2050 een volledig circulaire economie hebben. Hoe schat Mugge de kansen in om dat te halen? “Ik vind het gevaarlijk om te zeggen dat we het gaan halen want er is nog een heleboel te winnen. Ik zie wel positieve ontwikkelingen maar ik vind het ook nog erg traag gaan. In 2030 moeten we voor de helft circulair zijn, het lijkt me sterk dat we dat gaan redden.”

“Anderzijds, ik ben sinds 2001 met dit onderwerp bezig. Sindsdien zijn er juist veel positieve veranderingen geweest. Toen kende niemand dit onderwerp en vroegen mensen zich alleen maar af waarom ik hier mee bezig was. En nu is dat voor iedereen duidelijk.”

“Als je gedragsveranderingen in de cultuur wilt bewerkstelligen, bijvoorbeeld om spullen goed te onderhouden en de levensduur te verlengen, zijn twee dingen nodig”, zegt Mugge. “Mensen moeten het kunnen en willen. Er moet motivatie zijn, waarbij de rol van vrienden en familie ook een rol speelt. Maar ook acceptatie is belangrijk.”

“Anderen moeten het dus doen en je moet er ook plezier aan beleven. Wat betreft kunnen, dan moet je denken aan dat het niet te veel moeite mag kosten, zowel fysiek als mentaal. Bij circulaire gedragingen blijkt dat lastig te zijn. Iets repareren in plaats van iets nieuws kopen is al een hele horde voor mensen. Dus je zit al snel in een lastig pakket.”

Mugge heeft onderzoek gedaan naar het gedrag van consumenten rond elektronische apparaten. “We zien bij alle producten, van telefoons, tot stuifzuigers en wasmachines dat die veel te snel vervangen worden. In een van de onderzoeken waar ik aan mee heb gewerkt vroegen we aan mensen die het afgelopen half jaar een product hadden vervangen of de oude nog werkte. Dat was vaak het geval.”

“Bij wasmachines was het grappig dat 1 op de 6 nog goed functioneerde. Maar die werden toch vervangen. Dat is omdat mensen nieuwe dingen willen. Je ziet dat een aantal dingen een rol spelen: bij tv’s gaan mensen voor de nieuwe features zoals apps een groter beeldscherm. Maar ook stofzuigers worden om nieuwe functies vervangen. Daarnaast zeiden mensen ook dat het tijd was voor een nieuwe smartphone omdat de accu slecht werkte. Vervanging komt niet bij mensen op.”

Mugge geeft vaak lezingen en stelt dan de vraag wie voor het behoud van het milieu is. “Dan gaan alle handen omhoog. Dan vraag ik: wie heeft er wel eens de accu van zijn mobiel laten vervangen? Dan gaan alle handen omlaag.”

Repaircafés
Wat weerhoudt mensen van reparaties? “Je moet dan op zoek hoe dat werkt. Dat duurt wel even. Er staat ook niet meteen iemand op de stoep. Daar staat tegenover dat bijvoorbeeld Coolbue meteen de volgende dag een wasmachine kan brengen. Dat is perfect, het is in twee klikken geregeld en de volgende dag heb je het.”

Tegenwoordig zijn er Repaircafés, waar mensen naartoe kunnen om apparaten te laten repareren. Ze verschijnen op steeds meer plekken in het land. Mugge juicht de cafés toe maar plaatst ook wel een kanttekening: “De grootste hobbel is dat die cafés vaak maar een keer in de week, open zijn. Er zijn nu wel plannen dat een Repaircafé in Utrecht, bij Hoog Catharijne, in de toekomst dagelijks geopend zal zijn.”

“Bij producten die door bedrijven worden aangekocht, zoals laptops kan de omslag sneller gaan, daar is vaak alleen wat commitment nodig vanuit de top”, zegt Mugge. “Bij consumenten duurt het vaak langer omdat mensen de noodzaak van een langere levensduur van producten moeten begrijpen. En er moet niet met een streng vingertje worden gewezen, dat helpt niet. Verder maak ik vaak de vergelijking met auto’s. Je hebt een jaarlijkse APK en allerlei mogelijkheden om de auto te repareren. Als je dat soort opties ook voor andere apparaten realiseert kan dat heel veel helpen.”

Wat is de grootste negatieve impact? “Het zit hem in het feit dat er bij de productie van de apparaten veel CO2 vrij komt”, zegt Mugge. “Maar er zijn ook veel materialen die onder erbarmelijke omstandigheden worden gewonnen. Zoals kobalt in Afrika. Dat is slecht voor de natuur en de gezondheid van de mensen die dit doen.”