Als adviseur bij ProRail Stations is Andreas Toufexes dagelijks bezig met mogelijkheden om verder te verduurzamen. “Een aantal jaar geleden verbruikte ProRail Stations – verantwoordelijk voor vierhonderd stations in Nederland – nog 53 miljoen kilowattuur per jaar, inmiddels gaat het om ongeveer 42 miljoen kilowattuur”, zegt hij. “We hebben ons verbruik dus al met twintig procent kunnen verlagen. Het doel is om het verbruik omlaag te brengen naar 30 miljoen kilowattuur op jaarbasis. Dat kan.”

ProRail wil zonnepanelen op alle geschikte stationsdaken in Nederland, maar ook op perronoverkappingen, fietsenstallingen en loopbruggen die daarvoor geschikt zijn. Naast de veertien stations die al zonnepanelen hebben wil het bedrijf de komende tien jaar bij nog eens zeventig stations realiseren.

De opgewekte zonnestroom wil ProRail inzetten om alle wissels, tunnels, technische installaties, stations en andere gebouwen te bedienen. Hiermee wil het bedrijf al in 2030 even veel energie opwekken als verbruiken. De plannen worden gefinancierd met de 23,5 miljoen euro die wordt bespaard doordat er steeds minder energie hoeft worden ingekocht.

Daarnaast neemt wil ProRail steeds meer maatregelen om het verbruik van 42 miljoen kilowattuur verder terug te dringen richting 30 miljoen kilowattuur op jaarbasis. Ook omdat niet elk Nederlands station geschikt is om zomaar zonnepanelen op te leggen.

“Op sommige stations mag het niet, omdat het monumentale panden zijn, en op sommige stations kan het niet, vanwege schaduwslag, beperkte draagkracht of de gebogen vorm van het dak. We hebben de opwekpotentie onderzocht, maar het blijft zoeken naar mogelijkheden”, legt Toufexes uit.

“We hebben in verschillende steden, zoals Maastricht, zonnepanelen op de fietsenstallingen. Belangrijke winst wordt ook geboekt door zonnepanelen te plaatsen op ProRail-grond naast het spoor en op andere assets zoals geluidschermen. Zo gaan we verder op de ingeslagen weg van zo min mogelijk energie gebruiken en zo veel mogelijk opwekken wat we nodig hebben.”

Verbruik in kaart brengen
Om het energiegebruik omlaag te brengen, is het allereerst zaak om te weten wat het gebruik is van de diverse assets van de stations. “We gebruiken hardware met software om dat gedetailleerd in kaart te brengen. Zo hebben we een case study gedaan naar station Zwolle, waar we zeer nauwkeurige meters in de groepenkast plaatsten, die duizend tot tienduizend metingen per seconde deden”, vertelt Toufexes.

“Daar ontdekten we bijvoorbeeld dat twee liften veel meer energie verbruikten dan de andere drie. Wat bleek: de verwarming, die wordt gebruikt ten behoeve van de arbeidsomstandigheden van de onderhoudsmonteurs, was in die liften niet uitgezet. Deze case study heeft een besparing van 80 procent gerealiseerd op de betreffende liften.”

Een bijzondere uitkomst van de metingen betrof de roltrappen. “We leerden dat de roltrappen op station Zwolle heel efficiënt zijn, onder andere door de manier waarop het station is ingericht. De perrons liggen hoger dan de stationshal. Als een grote hoeveelheid passagiers uit een trein op hetzelfde ogenblik op de roltrap naar beneden gaat staan, kan de roltrap door hun massale gewicht als dynamo gaan fungeren. Een roltrap omlaag kan dus energie generen. Dat inzicht kan je gebruiken op alle stations die zo zijn ingericht, zoals Amsterdam en Rotterdam.”

Besparen met lampen en onderhoud
Een relatief eenvoudige manier om energie te besparen is het aanbrengen van ledverlichting. “Daar zijn we in 2017 mee begonnen”, vertelt Toufexes. “Die vervanging is nu voltooid op vrijwel alle stations.”

In de blauwwitte bewegwijzeringsborden zitten echter nog TL-lampen. “De armaturen zijn niet geschikt voor ledlampen. Een ontwerpbureau heeft op ons verzoek een systeem ontworpen waarmee ledlampen wel in de bestaande armaturen geklikt kunnen worden. Daarmee besparen we niet alleen energie, maar zorgen we er ook voor dat er minder onderhoud nodig is – TL-lampen moeten immers elke twee jaar vervangen worden om uitval te voorkomen – en verlengen we de levensduur van ons bewegwijzeringssysteem”, aldus Toufexes.

“We zijn nu in gesprek met partijen die dat voor ons op de markt kunnen brengen. Met 11.500 bewegwijzeringsborden heb je het over een relatief grote besparing: samen verbruiken die nu zo’n 5 miljoen kilowattuur per jaar. Met ledverlichting kunnen we dat minstens halveren.”

Afspraken met opdrachtnemers kunnen ook tot een energiebesparing leiden, vertelt Toufexes. “Een van de mogelijkheden die we verkennen: we willen in onze contracten opnemen dat opdrachtnemers beloond worden als ze binnen de afgesproken energieprestatie blijven. Zo willen we ze stimuleren om hun assets te bemeteren en optimaal te onderhouden.”

Als voorbeeld noemt Toufexes roltrappen. “Een sensor bepaalt of de roltrap stilstaat of beweegt. Als de sensor niet schoon is, komt het laserstraaltje niet bij zijn eindpunt en blijft de roltrap bewegen. Een eenvoudige handeling als het schoonhouden van de sensor kan daar dus veel energie besparen.”

Goed onderhoud leidt ertoe dat er minder energie én minder grondstoffen nodig zijn. “Met de huidige grondstoffenschaarste is het van groot belang om materialen zo lang mogelijk in gebruik te houden. Voorkomen is ook hier beter dan genezen; bij een optimaal onderhouden product is de kans op defecten geminimaliseerd.”