In een recent rapport waarschuwt Publieke Zaken voor de gevolgen van de verduurzaming van het energiesysteem op het elektriciteitsnet. Het verbieden van het gebruik van elektriciteit die is opgewekt met kolen en het afbouwen van de afhankelijkheid van aardgas zorgen namelijk voor een tekort aan regelbaar vermogen. Publieke Zaken raadt aan een “verzekeringspremie” op te zetten voor bedrijven die hun productievermogen beschikbaar willen stellen.

Op het elektriciteitsnet moet altijd alles in balans zijn. De kleinste schommelingen kunnen ervoor zorgen dat het net uitvalt en men zonder stroom komt te zitten. Elektriciteit moet namelijk, met de uitzondering van batterijen, altijd op hetzelfde moment worden geproduceerd en worden verbruikt. Wanneer er te weinig of te veel elektriciteit beschikbaar is op het net kunnen kolen- en gascentrales eenvoudig op- en afschalen naar behoefte om het net in balans te houden. Duurzame energiebronnen zoals zon en wind zijn hier minder goed in omdat ze afhankelijk zijn van externe factoren zoals het weer.

Hoe meer het Nederlandse energiesysteem afhankelijk wordt van duurzame energiebronnen, hoe groter de behoefte naar regelbaar vermogen wordt. Regelbaar vermogen is bijvoorbeeld een bedrijf dat zijn productie tijdelijk kan stopzetten of aanpassen om meer of minder energie te gebruiken, en zo de rol over te nemen van kolen- en gascentrales op de balans op het net te bewaken.

Verwachting voor de toekomst
Publieke Zaken kijkt voornamelijk naar het jaar 2033. In dit jaar zijn er namelijk geen kolencentrales meer en zal de hoeveelheid duurzame energie in het energiesysteem naar verwachting alleen maar zijn toegenomen. Het kabinet wil graag kerncentrales bouwen om het regelbaar vermogen op te vangen, maar deze zullen op zijn vroegst na 2035 in productie gaan.

Een manier om meer regelbaar vermogen te creëren,­ is door gebruikt te maken van samenwerking op Europees niveau. Door elektriciteit te importeren of te exporten kan Nederland zijn eigen systemen in balans houden. In hoeverre dit mogelijk is, is echter gelimiteerd door de fysieke kabels en de hoeveelheid energie die omliggende landen beschikbaar hebben of willen afnemen. Publieke Zaken stelt echter dat in 2033 omliggende landen waarschijnlijk kampen met dezelfde problematiek. Het is dus onzeker of dit een oplossing kan bieden.

Batterijen zijn de aangewezen technologie om meer regelbaar vermogen te creëren. Batterijen kunnen immers elektriciteit afgeven en opnemen wanneer hier om wordt gevraagd. Het nadeel aan batterijen is dat ze niet over voldoende capaciteit beschikken om langere periodes te overbruggen.

Gascentrales vangen nu een groot deel van de vraag naar regelbaar vermogen op. Volgens Publieke Zaken spelen deze tegen 2033 ook nog een rol. De verwachting is wel dat deze rol steeds kleiner wordt omdat, zo stelt Publieke Zaken, “het verdienmodel van gascentrales nu al aanzienlijk [wordt] aangetast.”

Het is mogelijk om de vraag naar regelbaar vermogen omlaag te brengen door financiële prikkels of wettelijke verplichtingen te creëren die ervoor zorgen dar er op drukke momenten minder wordt afgenomen van het net en op rustige momenten juist meer. Dit wordt ook wel vraagsturing genoemd. De overheid heeft echter onderzoek gedaan naar zowel vrijwillige als verplichte vraagsturing waaruit blijkt dat de maatschappelijke kosten hiervan relatief hoog zijn. Om dit te kunnen concluderen heeft de overheid gekeken naar de toegevoegde waarde van de productie al had een gegeven bedrijf geen last gehad van netcongestie. Publieke Zaken noemt de schatting van de maatschappelijke kosten in dat rapport nog conservatief en stelt dat de kostprijs van vraagsturing in de komende jaren snel zal stijgen doordat naarmate er meer behoefte zal zijn aan vraagreductie er steeds kostbaardere bedrijfsprocessen stil moeten komen te liggen.

Gevolgen van leveringszekerheidsproblemen
Publieke Zaken stelt dat veel bedrijven nu al last hebben van netcongestie doordat zij niet kunnen uitbreiden of elektrificeren omdat er geen ruimte is op het net. Hierdoor lopen ze inkomsten mis en blijven ze vastzitten aan CO2 heffingen.

Ook zijn de energieprijzen door de leveringszekerheidsproblemen alleen maar opgelopen. Energiebelastingen gaan omhoog en netbeheerders moeten investeren in hun netten, waarvan de kosten uiteindelijk ook bij de gebruiker zullen komen.

Ook huishoudens ondervinden hogere energierekeningen. Omdat prijzen steeds meer uiteenlopen op verschillende tijdstippen zijn dynamische energiecontracten gegroeid in populariteit. Dynamische energiecontracten geven echter minder zekerheid op de lange termijn over de kosten voor energie dan een vast contract dat voor een, twee of drie jaar kan worden vastgezet.

Mogelijke oplossingen
Publieke Zaken komt met twee aanbevelingen om de leveringszekerheid in Nederland te waarborgen. Ten eerste wordt een verzekeringspremie aangeraden. Publieke Zaken stelt dat het regelbare vermogen dat al beschikbaar is behouden moet worden en richt zich hiermee voornamelijk op de gascentrales. Publieke Zaken roept daarom op om een compensatie op te zetten “om de kosten voor het beschikbaar houden van deze capaciteit te dekken”, en noemt dit een verzekeringspremie voor de gascentrales.

“Het behouden van het gros van de capaciteit aan gascentrales gaat gepaard met een acceptabele ‘verzekeringspremie’ zoals we reeds kunnen zien in de door ons omringende landen. De mogelijke maatschappelijke kosten van het niet hebben van deze verzekering, met name door de hoge kosten van vraagsturing, maakt deze premie het betalen waard”,  aldus Publieke Zaken.

Als tweede aanbeveling stelt Publieke Zaken dat er door het ministerie van Klimaat en Groene Groei, de Tweede Kamer en de netwerkbedrijven breder gekeken moet worden naar het thema leveringszekerheid. Momenteel ligt de focus op de betrouwbaarheid van het huidige energiesysteem, hoeveel uren er per jaar sprake is van een stroom tekort en de directe kosten van netcongestie.

Publieke Zaken stelt dat: “Zo gaat het gebruik van vraagsturing, naast de directe kosten, gepaard met verregaande gevolgen voor belangrijke waardeketens en investeringszekerheid. Daarnaast veroorzaakt de verduurzaming van onze elektriciteitsmix prijspieken, zeker wanneer dit gepaard gaat met een gelijktijdige afbouw van het regelbare productievermogen. Om deze reden zien wij de betaalbaarheid van energie voor groepen huishoudens en bedrijven nu al onder druk staan, iets dat de komende jaren verder zal verslechteren.”