Een bommelding op station Utrecht. Anoniem belletje, zonnige dag. Het treinverkeer ligt stil.  In enkele minuten verandert de vraag en het aanbod op de Nederlandse energiemarkt drastisch. Handelaren in onbalansmarkten spinnen hun garen. Vals alarm, zo blijkt na een paar uur. Terwijl reizigers zich beklagen over de vertraging, zijn er ook winnaars. Niet door toeval, maar dankzij een systeem dat daar ruimte voor biedt.

Misschien klinkt dit vergezocht. Maar het roept een ongemakkelijke vraag op: zijn we naïef als we denken dat zulke gebeurtenissen geen invloed hebben op energieprijzen? Balanceren is allang profiteren geworden. Speculatie is onderdeel van het spel. En wie goed oplet ziet: we zijn een grens aan het overschrijden.

De BRP/BSP-markt (Balance Responsible Party/Balancing Service Provider) is opgericht met één doel: het elektriciteitsnet in balans houden. Vraag en aanbod, elke seconde gelijk. Geen mening, maar natuurkunde.

Maar zoals vaker met systemen die een nobel doel dienen, dringen er langzaam andere prikkels binnen. De rol van BRP’s en BSP’s verschuift. Balanceren is niet meer het doel, maar het middel.  Er is veel geld te verdienen met onbalans — en dat trekt ook ondernemers aan die de grenzen van het systeem opzoeken.

Wat als die onbalans niet langer toevallig is? Wat als partijen zich zó positioneren dat ze kunnen verdienen aan een probleem dat ze zelf helpen veroorzaken? Hoe lang nog voordat er gehandeld wordt met voorkennis?

Als onbalansprijzen voorspelbaarder worden dan het weerbericht, dan hebben we geen marktwerking, maar systeemfalen. En dat is geen beschuldiging, maar een wake-up call.

We zien het elke dag. Flexibiliteit wordt niet ingezet om het net te ontlasten, maar om op het juiste moment de juiste piek mee te pakken. Accu’s laden niet op bij overvloed, maar bij verwachte schaarste — omdat dat het meeste oplevert. De incentive is niet om congestie te vermijden, maar om eraan te verdienen.

Daar wringt het.

Technisch klopt het. Juridisch ook. Maar maatschappelijk? Dat is een ander verhaal.
 Een systeem dat bedoeld is om balans te brengen, creëert nu situaties waarin disbalans loont. Waarin het meest winstgevende gedrag niet het meest ondersteunende gedrag is.

Dat is geen innovatie. Dat is uitbuiting.

Willen we dat echt? Een markt waar toegang tot het net en waarde uit flexibiliteit bepaald worden door wie het snelst handelt, met het beste algoritme en het meeste kapitaal?

Als sector moeten we onszelf afvragen: bouwen we aan een veerkrachtig energiesysteem, of optimaliseren we het rendement uit een mechanisme dat scheef staat?

Verdienen aan waarde is prima. Maar niet als die waarde ontstaat door instabiliteit in stand te houden.

De markt wordt slimmer. Tijd dat de regels dat ook worden.