Het grootste deel van de netkosten, die via de leverancier worden afgerekend, is het capaciteitstarief. In 2022 voor kleinverbruikers met een aansluiting tot drie keer 25 ampère ongeveer 150 euro[1] per jaar. Als voorstel voor een nieuw tarief voor het capaciteitstarief wordt gesproken over het bandbreedtemodel (BBM).

In het kort komt het hier op neer dat kleinverbruikers dan kunnen kiezen voor een bandbreedte waar een jaartarief per kilowatt geldt en voor zover er meer vermogen wordt afgenomen of terug geleverd een tarief per kilowattuur. Dit model is gekopieerd vanuit de mobiele telefonie, waar ook vaak deze bundels worden aangeboden. Ter indicatie wordt gedacht aan een tarief van 30 euro per kilowatt en 0,50 euro per kilowattuur.

Aanleiding
Vanaf 2009 is het tariefsysteem voor de netkosten voor kleinverbruikers een vast bedrag per jaar, alleen bepaald door de grootte van de aansluiting (van een keer 10 ampère tot en met drie keer 80 ampère). Door de toename van zonnepanelen, warmtepompen, elektrische auto’s en het gelijktijdige gebruik op het net ontstaat congestie en bleek dit model niet meer effectief. Met het BBM zou meer recht gedaan worden om de kostenveroorzaker te laten betalen en zo bij te dragen aan minder congestieproblemen.

De consequenties, een analyse
Na wat gerekend te hebben aan dit model kom ik tot de volgende conclusies:
- Voor de gemiddelde kleinverbruiker zal het model te complex zijn en zal hij waarschijnlijk kiezen voor een te duur tarief;
- Voor de gebruiker met wat meer zonnepanelen wordt het snel duurder;
- Vergelijking met mobiele telefonie lijkt aardig maar gaat mank;
- Het model is niet gericht op congestieproblemen en staat zelfs oplossingen in de weg;
- Meer fundamenteel: het BBM gaat uit van de kleinverbruiker als passieve veroorzaker in plaats van partner in de oplossing van de congestieproblemen.

Een toelichting. Complex en duur
De keuze voor de bandbreedte vraagt inzicht in hoe vaak het gebruik een bepaald vermogen per kwartier overschrijdt in het jaar en om hoeveel kilowattuur het daarbij om gaat. Bijna niemand beschikt over deze tijdreeksen en is daardoor niet in staat de beste keuze voor zijn situatie te maken. De kans is erg groot dat hij uit onzekerheid voor een te grote bandbreedte kiest en duurder uit is. Sterker nog, als hij kiest voor een te kleine bandbreedte lopen de kosten snel op.

Een voorbeeld: Een huishouden met een verbruik van 3.300 kilowattuur en een zonnepanelen installatie van 3,7 kilowattpiek zal gemiddeld het laagste nettarief betalen bij een keuze van 2 kilowattuur bandbreedte, 68 euro in plaats van 150 euro bij een keuze van 5 kilowatt[2].

Zelfs als dit huishouden een dubbel zo grote zonnepanelen-installatie zou hebben is een keuze voor minder kilowatt voordeliger (BBM geeft bij 4 kilowattuur 133 euro netkosten).

Gebruiker met meer zonnepanelen
In de laagste tariefklasse (tot drie keer 25 ampère) kan maximaal 17 kilowatt vermogen afgenomen of ingevoed worden. Een PV-installatie van bijvoorbeeld 16 kilowattpiek levert op jaarbasis ongeveer evenveel stroom als voor een huishouden en een warmtepomp van 5 kilowatt nodig is (14.400, 3.300 respectievelijk 11.090 kilowattuur). Het minimale tarief in het BBM wordt 315 euro terwijl hij nu 150 euro betaalt. Ook bij variatie van het aandeel huishoudelijk en grootte warmtepomp blijft het capaciteitstarief meer dan twee keer zo hoog als nu. Juist deze gebruikers kunnen bijdragen aan congestieoplossingen.

Vergelijking met mobiele telefonie
In de vrije markt van mobiele telefonie wordt bandbreedte aangeboden om de kosten voor verschillende concurrenten zichtbaar te maken, bij netbeheer is er geen keuze. Elke klant kan momentaan zien of hij zijn beltegoed overschrijdt en hoeft niet te wachten op een jaarafrekening. Deze jaarafrekening voor elektriciteit zal ook niet laten zien of zijn keuzes optimaal waren. Ten slotte wordt het model in mobiele telefonie niet gebruikt om congestie te bestrijden, er treedt geen uitval op alleen het dataverkeer zal langzamer verlopen.

Het model is niet gericht op congestieproblemen en staat zelfs oplossingen in de weg
Er is geen incentive voor de gebruiker wanneer de congestie optreedt. Het BBM onderscheidt geen verschillende tarieven voor de dagelijkse ochtend- en avondpieken of daarbuiten. Terugkoppeling via de jaarrekening heeft al helemaal geen sturende werking. Erger nog is dat teruglevering boven de gekozen bandbreedte tijdens deze belastingpieken voor de gebruiker leidt tot extra kosten. Ze worden gestraft voor hun bijdrage aan het congestieprobleem.

Meer fundamenteel: kleinverbruiker passieve veroorzaker in plaats van partner in oplossing
Het BBM gaat uit van dat kleinverbruikers passieve veroorzakers zijn van netbelasting. Kleinverbruikers die de mogelijkheid ontnomen wordt om bij te dragen aan congestieoplossingen. Een instelling die reflecteert naar oude regenteske verhoudingen waar bestuurders de dienst uitmaakten voor onmondige niet-wetende burgers, overigens wel op hun kosten. Het laat ook een enorm maatschappelijk vermogen liggen om deze problemen op te lossen.

Conclusies
Het Bandbreedtemodel zal voor veel gebruikers duurder dan nodig uitvallen en maakt ze onmondig in hun vermogen om bij te dragen in de oplossing van netcongestie nu en in de toekomst. Dit is des te meer dramatisch, omdat het om 95 procent van alle aansluitingen gaat. Het BBM zal niet bijdragen aan netcongestie oplossingen omdat er geen incentive is wanneer die problemen zich voordoen en een terugkoppeling bij een jaarafrekening geen sturende werking hierop kan hebben. Een niet-effectief model, dat duurder uitpakt en grote kansen laat liggen kan niet anders worden betiteld als slecht, ondoordacht en verwerpelijk. Het lijkt voeding te geven aan het fenomeen: hoe groter de groep, hoe lager de groepsintelligentie[3].

De oproep mag duidelijk zijn: terug naar de tekentafel en meer oog voor de potentie van marktpartijen met name de kleinverbruikers.

Suggesties?
De eerste klap kan gemaakt worden door voor teruglevering tijdens de ochtend- en avondspits een vermogensvergoeding te geven en deze uit te zonderen van de gekozen bandbreedte. De meetregisters zijn al beschikbaar in alle meters. Dit vraagt dus alleen een aanpassing van de berekening in het centrale aansluitregister.

[1] Alle bedragen zijn excl. BTW.  [2] Hiervoor is een rekenmodel gebruikt waar standaardprofiel voor het verbruik en realtime reeksen voor opwek op kwartierbasis naast elkaar zijn gezet. [3] Bekijk eens hoe veilig een groep mensen een weg oversteekt, naarmate de groep groter is wordt nauwelijks nog gelet op voorbij rijdende fietsen of erger nog auto’s. Men heeft steeds minder oog voor de omgeving.