Een groep van honderd inwoners uit Houten kwam drie zaterdagen bijeen om adviezen op te stellen voor de energietransitie van hun gemeente. Daarvoor gingen zij met elkaar en met experts in gesprek. Het doel was om met die adviezen Houten in 2040 energieneutraal te maken.

Ruud Emous, projectmanager burgerberaad energie bij de gemeente Houten, vertelt dat er voor een burgerberaad is gekozen omdat er in de gemeente veel discussie was over de energietransitie. “Een burgerberaad is een heel goed middel om daar waar discussies vastgelopen of gepolariseerd zijn, weer in gesprek te raken, nog los van de vraag of je oplossingen weet te vinden.” Het gaat volgens hem daarbij niet alleen om kennis uitwisselen, maar is de energietransitie juist ook een gevoelskwestie.

Bij het organiseren van een burgerberaad is het belangrijk om een groep mensen te verzamelen die een goede afspiegeling van de gemeente vormen. “We zien dat over het algemeen mannen, met name oudere mannen, heel graag aan zo’n denkproces meedoen. Maar die zijn niet de doorsnee van de samenleving. En jongere mensen, die het bijvoorbeeld druk hebben met hun gezin, zullen eerder zeggen dat hen niet uitkomt”, vertelt Emous.

Om die representatieve groep te kunnen vormen, zijn er eerst 7.500 mensen uit de basisadministratie van Houten geloot, waarvan er 350 hebben gereageerd dat ze mee zouden willen doen aan het burgerberaad. Uit die groep is er een loting gedaan, waarin werd gewogen voor geslacht, leeftijd, type woning en opleiding van de inwoners. De vertegenwoordiging van mensen die in het buitengebied wonen, ten opzichte van de stad Houten, is twee keer zo groot. Hier is voor gekozen omdat deze groep in hun woongebied het meeste te maken krijgt met de energietransitie.

“We hebben gezorgd dat iedereen die mee wilde doen, ook mee kon doen. Er waren bijvoorbeeld minder valide mensen waar we een taxi voor hebben geregeld. Er waren ook mensen die geen onderdak voor hun kinderen konden krijgen, dus daar hebben we kinderopvang voor geregeld. En ook alle communicatie naar de deelnemers is op A2-niveau gedaan”, vertelt Emous.

Drie zaterdagen
Uiteindelijk begon een groep van honderd mensen, die een afspiegeling vormen van de samenleving van Houten, aan een programma van drie zaterdagen. De eerste ochtend draaide om kennismaken. Essentieel volgens Emous, want om met elkaar in gesprek te gaan is vertrouwen nodig. “Dan moet je echt denken aan dingen als lievelingseten of hobby’s waarover werd gekletst. Puur om kennis te maken met elkaar, want je gaat alleen over ingewikkelde dingen praten als je de ander ook een beetje kent.”

In de middag werden het probleem – klimaatverandering - en de precieze opdracht – Houten energieneutraal maken – besproken. Ook bepaalden de deelnemers dat een advies pas een echt advies van het burgerberaad werd bij een tweederdemeerderheid van de stemmen.

Op de tweede dag zijn zestien deskundigen langsgekomen om hun kennis te delen met de deelnemers. Dit ging om onderwerpen van energiecoöperaties tot kernenergie. Vervolgens zijn de inwoners over thema’s verdeeld waar zij de derde dag adviezen over opstelden. De burgerraad stelde vijftien adviezen op, waarvan er elf genoeg stemmen ontvingen om verder te worden uitgewerkt.

Dat uitwerken van de adviezen werd in een aantal avonden gedaan door medewerkers van de gemeente en een afvaardiging van het burgerberaad, vertelt Emous. “De gemeente heeft ook uitgerekend in hoeverre de adviezen die zij gegeven hadden, Houten ook echt energieneutraal zouden maken. Dat lukt nog niet helemaal, we zouden met deze adviezen ongeveer voor 85 procent energieneutraal zijn. Dus dan zou er nog 15 procent uit niet-duurzame bronnen komen in 2040.” Volgens Emous komt dat vooral doordat het advies over windenergie is weggestemd, wat een belangrijke bron had kunnen zijn om energieneutraal te worden.

Vrijblijvende adviezen
Een paar voorbeelden van de adviezen die door het burgerberaad zijn opgesteld, zijn om in 2040: voldoende groene stroom (langdurig) op te slaan in batterijen, minstens de helft van de gebruikte stroom op te wekken met zonnepanelen, meer dan 90 procent van de woningen te verduurzamen tot energielabel A en overgestapt te zijn op duurzame warmtebronnen. In de rest van de adviezen zijn ook gedragsverandering, toegankelijkheid van informatie en wet- en regelgeving meegenomen.

Die uitgewerkte adviezen zijn vervolgens nog één keer langs het burgerberaad gegaan. Zij hebben erover gestemd en zijn akkoord gegaan met de manier waarop de adviezen zijn uitgewerkt. De Routekaart Energieneutraal 2040 ligt nu bij de wethouder en de gemeenteraad. Uiteindelijk is het dan ook aan de gemeenteraad om de bepalen welk van de adviezen zij overnemen in het energieplan voor Houten van 2025 tot 2040.

De adviezen die het burgerberaad opstelt, zijn dus in principe vrijblijvend. De gemeenteraad kan kiezen welke plannen zij wel of niet meenemen in het energieplan. Maar Emous en zijn collega vonden het belangrijk dat de adviezen wel serieus genomen zouden worden. Daarom hebben ze voor de start van het burgerberaad alle fracties in de gemeenteraad gevraagd wat zij met de uitkomsten van het burgerberaad willen doen. Dat varieerde van ‘heel serieus bekijken van de adviezen’ tot ‘het één op één overnemen van de adviezen in het energieplan’. Door de partijen van tevoren hiernaar te vragen, hebben ze volgens Emous verwachtingen gewekt waar ze moeilijk onderuit kunnen. 

Verbeterpunten
Waar Emous en zijn collega zich wat op verkeken hebben, is het politieke aspect van het organiseren van een burgerberaad. Het was vooral lastiger dan verwacht om de opzet van het burgerberaad door de gemeenteraad te krijgen. “Wij zijn de eerste negen maanden van de organisatie meer dan de helft van de tijd alleen maar bezig geweest met politiek”. Alleen al het plan voor de opzet van het burgerberaad leidde tot de nodige discussies, vertelt Emous. “Uiteindelijk is collegevoorstel nummer negen er doorheen gekomen. We hebben dus negen voorstellen geschreven voor we het uiteindelijk goed kregen.”

Als Emous nog een keer een burgerberaad zou organiseren, zou hij een meer concrete vraag opstellen. In dit geval was het doel om de vraag ‘Hoe maken we Houten energieneutraal in 2040?’ te beantwoorden, dat is volgens hem veel te breed. Door een specifiekere vraag te stellen, kan je ook komen tot meer concrete adviezen. Want hoewel Emous blij is met de adviezen, vindt hij ze ook wat algemeen en soms terughoudend.

“Wij hebben het gevoel gehad dat die drie dagen te kort waren. Dat je toch het brede gesprek langer had moeten voeren, en dat dat ook de kwaliteit van de adviezen ten goede was gekomen. Aan de andere kant, omdat we die co-creatie groep er achteraan hebben geplakt, hebben we wel concrete voorstellen liggen.”

Andere burgerberaden duren meestal vijf dagen, en werken de adviezen gezamenlijk uit. Emous vindt de kwaliteit van de adviezen van die burgerberaden vergelijkbaar met die van Houten en weet nog niet aan welke opzet hij de volgende keer de voorkeur zou geven. In het vervolg zou Emous er wel zeker voor kiezen om de minimale leeftijd voor deelname zestien jaar te maken, in plaats van achttien jaar. Het gaat ten slotte om de toekomst van de jongeren.

Maar al met al is Emous zeker tevreden met het burgerberaad. “Het gesprek over de energietransitie, op een constructieve manier, maar wel met de tegenstellingen, is wel echt op gang gekomen. En ik hoop dat de gemeenteraad ook in die lijn verder gaat. Dat in de gemeenteraad, waar echt extreme voor- en tegenstanders zijn die elkaar soms niet kunnen luchten of zien, dat het burgerberaad bijdraagt om het gesprek tussen die partijen weer op een normale manier met elkaar te voeren. En daar ben ik wel van overtuigd. Los van of je vindt dat de uitkomsten goed zijn.”