Vorige week vond de tweede editie van het congres Recharge Earth plaatst in Rotterdam Ahoy. Tijdens een van de plenaire sessies gingen Kornelis Blok (TU Delft), Marc Londo (NVDE), Aniek Moonen (Jonge Klimaatbeweging) en Maxine Tillij (ministerie van Economische Zaken en Klimaat) onder leiding van Remco de Boer (Studio Energie) in discussie over het decarboninseren van het energiesysteem. Dat gaat, door de oorlog in Oekraïne en de energiecrisis die dit aanzwengelde, momenteel veel te langzaam. Wat is er nu nodig?

Klimaatverandering is voor iedereen te zien, de urgentie is voelbaar, zei Chantal Zeegers, wethouder Klimaat, Bouwen en Wonen voor de gemeente Rotterdam, die het congres opende. Daar komt nu ook nog eens een energiecrisis bovenop.

“We moeten zo snel mogelijk weg van fossiele energie. De gemeente investeert en stimuleert daarom onder andere zonnepanelen, de ontwikkeling richting aardgasvrij et cetera. In Rotterdam jagen we de energietransitie aan vanuit de gebouwde omgeving, het komt daarom goed uit dat ik wethouder van Klimaat, Bouwen én Wonen ben.”

Uitkomst van de energietransitie is een klimaatneutraal energiesysteem in 2050. “Maar om dat doel te realiseren moet het systeem eigenlijk al in 2040 klaar zijn”, stelt Tillij.

Tot voor kort zat zij in het Expertteam Energiesysteem 2050. Dit was echter niet meer te combineren met haar recentelijke benoeming tot directeur strategie energiesysteem op het ministerie van Economische Zaken en Klimaat.

“We moeten meer strategische autonomie realiseren met genoeg binnenlandse productie – waarvoor ook grote ruimtelijke inpassingsvraagstukken moeten worden opgelost. Ook zullen we naar meer normering en beprijzing gaan, zodat niet-duurzame keuze echt (financieel) pijn gaan doen. Ten slotte moeten we vraag en aanbod veel meer op locatie gaan matchen.”

Het huidige energiesysteem is niet toekomstbestendig
Dat is noodzakelijk “omdat het huidige energiesysteem niet toekomstbestendig is”, legt Moonen uit, die nog wel in het Expertteam Energiesysteem 2050 zit. “We hadden nooit zo afhankelijk moeten worden van één gasleverancier. We moeten onze energiedragers gaan diversifiëren.”

Hoogleraar energiesysteemanalyse en IPCC-auteur Blok is het helemaal met haar eens, want “dan hadden we nu niet zulke draconische maatregelen hoeven nemen.” Maar, zo werpt De Boer tegen, die afhankelijkheid heeft Nederland zelf gecreëerd door de Groningse gasproductie terug te schroeven. “Marktwerking zou het verder wel oplossen.”

Dat is ook wat er gebeurt lacht Londo als een boer met kiespijn. “De markt lost het ook op, maar de gevolgen daarvan accepteren we niet. De energieprijzen in het huidige energiesysteem zijn niet robuust genoeg, dat hebben we lang goed gevonden omdat het efficiënter was. Nu willen we een systeem met robuustere prijzen.”

Een groter energieaanbod had de prijzen ook kunnen drukken. Is er wel voldoende geïnvesteerd in fossiele energie vraagt De Boer zich af. “Er is meer dan genoeg geïnvesteerd in fossiele energie”, reageert Blok.

Lees ook: ‘Er moet minimaal 3,5 keer meer geïnvesteerd worden in hernieuwbare energie’

“Er is juist te weinig en te laat geïnvesteerd in hernieuwbare energie. Daarnaast is er ook helemaal geen energieschaarste. Het is een leveringsprobleem waardoor het energieaanbod niet op de plaats van de energievraag komt.”

Moonen wijst daarbij op het Internationaal Energieagentschap dat bevestigt dat er niet langer in fossiele energie moet worden geïnvesteerd. Dit zou funest zijn voor het resterende koolstofbudget.

Ook Londo is ervan overtuigd dat het probleem niet in het energieaanbod moet worden gezocht. “Poetin belemmert het systeem en creëert zo een geopolitieke crisis. Dat we daarom nu tijdelijk naar bestaande fossiele energiebronnen grijpen snap ik, maar op de lange termijn los je de klimaatcrisis niet op met nieuwe fossiele energiebronnen.”

‘Serieus nemen van burgerinput is essentieel’
Om de komende jaren voldoende hernieuwbare energieopwek uit te rollen moet Nederland aan de slag met het draagvlak vinden Tillij en Londo. “We moeten uitleggen dat het comfort van energieovervloed voorbij is, al hoop ik dat de enorme prijspieken van nu verdwijnen. Maar we moeten de komende jaren tegen de klippen op de opwekcapaciteit van hernieuwbare energie vergroten.”

Daarbij doelt Londo op de huidige tekorten aan met name grondstoffen, chips en personeel. Maar Nederland durft ook onvoldoende keuzes te maken vindt Moonen.

“Nederland leunt achterover wat betreft het draagvlak. De burger moet veel beter worden meegenomen in de keuzes die we maken. Er moet meer echte burgerparticipatie komen in plaats van alleen maar de burger ontzorgen.”

De Boer wijst op een initiatief dat in de afgelopen periode in Amsterdam is uitgevoerd. Daar mochten burgers actief meedenken met het gemeentebeleid.

Het toeval wil dat een betrokkene zich op Recharge Earth bevindt en het project verder kan toelichten: “Een groep burgers hadden de verduurzamingsplannen helemaal uitgedacht, inclusief een extra CO2-reductie van 7 tot 9 procent, bovenop de gemeentelijke doelstelling.” En wat daarmee gebeurd is? “Niets, de gemeenteraad heeft er helemaal niks mee gedaan.”

Geen goed voorbeeld vanuit de gemeente Amsterdam, maar toch vindt Moonen niet dat dit het belang van burgerparticipatie onderuit haalt. “Burgerberaad is oprecht moeilijk, maar je moet ook echt iets doen met de gegeven input. Dat is echt essentieel.”

Nederland moet duidelijke, harde keuzes gaan maken
Daarin deelt Moonen een zorg die steeds vaker klinkt, namelijk dat echte leiding ontbreekt. “Iemand die uitlegt waar we naartoe gaan en waarom we dat doen. Andere overheden schetsen duidelijk het dilemma en waarom zij vinden dat bepaalde harde keuzes moeten worden gemaakt.”

Lees ook: Wat kan Nederland leren van het Duitse energiebesparingspakket?

Goed voorbeeld is Duitsland. Dat introduceerde onlangs een breed energiebesparingspakket. Met duidelijke maatregelen op de korte- en lange termijn wil de Duitse overheid energiebesparing afdwingen.

“Energiebesparing blijft gewoon heel belangrijk”, vindt Blok. “Met simpele maatregelen die onnodig verbruik voorkomen, kunnen we al 10 tot 15 procent energie besparen.”

Door nu flink in te zetten op energiebesparingen kan Nederland het redden met minder aardgas, in plaats van het Russische aardgasgedeelte in de energiemix nu vervangen met energie uit kolencentrales.

Nu sterk inzetten op besparen kan voorkomen dat Nederland zijn verduurzamingsopgave nóg groter maakt. De grondstoffen en financiële middelen die worden uitgespaard kunnen dan direct worden ingezet voor het verduurzamen van het energiesysteem van de toekomst.