Niet alleen de aardgasprijzen staan op recordhoogten, inmiddels is de gekte ook overgeslagen naar de elektriciteitsmarkt. Door de versnellende klimaatverandering heeft Europa met een zeer warme en droge zomer te maken en dat blijft niet zonder gevolgen. Nederlanders kijkt angstvallig naar Den Haag voor oplossingen die in de aankomende Rijksbegroting en Miljoenennota geopenbaard zullen worden, maar een door energie-inflatie gedreven recessie lijkt haast onvermijdelijk.

Rusland en klimaatverandering hebben voor een ontplofte energiemarkt gezorgd. Natuurlijk spelen er meer factoren, zo had een eerdere versnelde uitrol van hernieuwbare energie een hoop leed kunnen schelen, maar zonder Rusland en klimaatverandering was de huidige situatie vermoedelijk niet zó explosief.

Lees ook: Kabinet kondigt eerste niveau gascrisis aan

Door de afnemende gasleveringen van Rusland sinds het begin van de oorlog is de aardgasprijs tot grote hoogte gestegen. Maar sinds het begin van de zomer zijn de energieprijzen helemaal door het dak aan het gaan.

Door klimaatverandering heeft Europa met een recordsbrekende zomer te maken. De hitte en droogte zorgen er voor dat waterstanden historisch laag zijn. Hierdoor hebben waterkrachtcentrales onvoldoende water om op volle kracht te draaien, kerncentrales kunnen onvoldoende gekoeld worden en op de drooggevallen rivieren kunnen geen kolen meer vervoerd worden richting kolencentrales.

“Een giftige cocktail van prijsopdrijvende factoren”, noemde ENGIE het in zijn marktupdate. En dat levert recordprijzen op. Met prijzen voor Nederland boven de 800 euro op de EPEX Day-Ahead-markt.

In Duitsland werd onlangs op één dag een prijsstijging van meer dan 100 euro per kilowattuur geregistreerd. Een prijsstijging die groter is dan wat tot voor kort het hoogste prijsniveau ooit was, ziet Lion Hirth, directeur van Neon Neue Energieökonomik en professor aan de Hertie School. Een brede Europese trend, “gewoon onhoudbaar”, aldus Alessandro Blasi, adviseur bij het Internationaal Energieagentschap.

Terugleververgoedingsproblematiek
Dat de situatie onhoudbaar begint te worden is ook goed merkbaar in Nederland. Zo is PrikEnergie in de financiële problemen geraakt door de prijsstijgingen en heeft zijn klanten gevraagd om akkoord te gaan met hogere tarieven, dat meldt NRC.

Een alternatief is om over te stappen, maar toen Welkom Energie – met 90.000 klanten – oktober 2021 failliet ging, werden klanten bij opvolger Eneco geconfronteerd met hogere prijzen. Een laatste optie is afwachten, maar dan is de kans groter dat PrikEnergie failliet gaat, meldt ACM ConsuWijzer.

Eneco maakte zelf bekend zijn terugleververgoeding voor zonnestroom voor consument te verlagen van 0,56 naar 0,09 euro, dat meldt RTL Nieuws. Het bedrijf zegt dit te doen omdat zonnepanelen steeds populairder worden en het daarom veel geld kwijt is aan de terugleververgoeding. Ook zou zonnestroom tijdens zonnige uren maar weinig waard zijn.

Dat mag zo zijn, maar energiebedrijf Zonneplan rekende uit dat een kilowattuur stroom het afgelopen halfjaar in de middaguren gemiddeld minimaal 0,17 euro kostte. Bijna dubbel zoveel als wat Eneco biedt.

Volgens Jan Willem Zwang, eigenaar van adviesbureau Stratergy, is de hele terugleververgoedingsproblematiek reden om de salderingsregeling te stoppen en meer in te zetten op energieopslag.

“Het wordt tijd dat iedereen eens inziet dat een overschot aan energie niets waard is wanneer je het niet kunt opslaan. Betaal de marktprijs voor teruglevering met een afslag voor onbalans. Je hebt dan geen subsidies voor batterijen meer nodig en hebt toch nog steeds een redelijke terugverdientijd.”

Mogelijke compensatiemaatregelen
Vandaag is de deadline voor de begroting die het kabinet op Prinsjesdag zal presenteren. Dan moeten de coalitiepartijen eruit zijn hoe de oplossing voor de dalende koopkracht eruit moet zien. Want dat er iets moet gebeuren, zeker voor huishoudens zonder zonnepanelen en met een slecht energielabel, daar lijken alle partijen het wel over eens. Maar wat?

Om huishoudens met een laag inkomen te compenseren voor de extra energiekosten in januari 2022 ten opzichte van de energierekening in 2021, was per huishouden gemiddeld 1.591 euro nodig. Met de huidige prijzen zijn de energielasten – bij gelijkblijvend gebruik – nog hoger. Op verzoek van Eneco zette CE Delft daarom zes mogelijke compensatiemaatregelen uiteen.

Lees ook: CE Delft: 'Teruggave energiebelasting aan lage inkomens biedt de meeste voordelen'

Al met al biedt de verhoging van de teruggave energiebelasting voor huishoudens met een laag inkomen de meeste voordelen volgens CE Delft. De maatregel gaat namelijk niet ten koste van de prikkel om energie te besparen, wat extra belangrijk is omdat hoge energieprijzen een terugkerend thema lijkt te worden.

Ook komt het compensatiebedrag direct ten goede van de energierekening, kan het Portaal voor Inkomensafhankelijke Huurverhoging worden gebruikt voor de inkomenstoets, is de extra benodigde uitvoeringscapaciteit bij de Belastingdienst naar verwachting beperkt en kunnen mogelijk ook middeninkomens gecompenseerd worden.

Is een recessie nog afwendbaar?
Vanuit het kabinet komen de afgelopen maanden zeer wisselende signalen. Zowel minister-president Mark Rutte als Sigrid Kaag, minister van Financiën, hebben al meermaals aangegeven dat zij weinig mogelijkheden zien om huishoudens nog in 2022 te compenseren.

"Er is weinig tot niets mogelijk. We hebben aan zo'n beetje alle knoppen gedraaid die we tot onze beschikking hebben", zei Kaag in juni tegen de NOS. Later kwam daar toch nog de toezegging bij voor een extra eenmalige energietoeslag van 500 euro aan iedereen die zorgtoeslag ontvangt. Ook is de btw op energie sinds 1 juli nog maar 9 procent.

Maar in de persconferentie na de ministerraad vorige week zei Rutte weer dat de mogelijkheden “heel erg beperkt” zijn, “zo niet afwezig” om huishoudens nog dit jaar extra te compenseren. Daarbij wijst hij op de staatsschuld en de hoge inflatie – die door te veel steun verder op zou kunnen lopen.

Desondanks meldt het Algemeen Dagblad dat het kabinet nog een ultieme poging doet om het verlies aan koopkracht te dempen en mensen financieel te compenseren. Tegelijk schetst Hugo Erken, hoofd Nederland bij het economisch bureau van de Rabobank, in de krant dat een recessie haast onafwendbaar is. “Elke periode in de afgelopen 50 jaar met hoge inflatie leidde uiteindelijk tot lagere groei of een recessie.”