Wat is de terugverdientijd van zonnepanelen? Hoe rendabel zijn ze? Heeft het nog wel zin om ze aan te schaffen nu de salderingsregeling wordt afgeschaft? Het zijn enkele vragen die voor consumenten een rol spelen wanneer zij willen verduurzamen. Buiten externe factoren kunnen burgers zelf ook dingen ondernemen om het bezit van zonnepanelen zo rendabel mogelijk te maken. Wat die acties zijn, bespreekt Solar365 met energieadviseur Dennis van der Meij, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Duurzame Energie Olof van der Gaag en Robin Quax en Alissa Valent van TKI Urban Energies. Ook wordt er teruggeblikt op het afgelopen jaar met Hrvoje Medarac, hoofdonderzoeker van DNE Research.

De vraag naar zonnepanelen is het afgelopen jaar afgenomen. Hoe komt dit? “Dit komt enerzijds door het politieke besluit om de salderingsregeling af te schaffen”, zegt Medarac. “Mensen krijgen over een paar jaar geen geld meer terug, dat besluit heeft zeker invloed gehad op de verkoop van de residentiele sector. Binnen de zakelijke markt wordt er nog steeds heel veel geïnvesteerd.”

“Anderzijds zitten we met het feit dat er al drie miljoen huizen in Nederland zijn voorzien van zonnepanelen”, gaat Medarac verder. “Dat betekent dat de zogeheten ‘makkelijke huizen’ inmiddels zonnepanelen hebben. Dus de focus moet nu naar de huizen van mensen die ze misschien wel willen, maar voor wie het niet bovenaan hun prioriteitenlijst staat. Plus de mensen die het helemaal niet willen.”

“Los van of mensen het willen of niet moeten er ook zonnepanelen komen op appartementencomplexen en andere huurwoningen. De mensen die appartementen huren zijn over het algemeen niet geïnteresseerd om een langetermijninvestering te doen in een huis dat niet van hen is. Huisbazen zijn op hun beurt ook niet geïnteresseerd in zonnepanelen omdat het  geen direct voordeel oplevert. Desondanks is Nederland kampioen in het gebruik van zonne-energie. Op Europees niveau doet alleen Malta het beter.”

Ondanks de daling van het afgelopen jaar verwacht Medarac dat er uiteindelijk weer groei te zien zal zijn. “Meerdere elementen zijn daar van op invloed. De onveilige geopolitieke situatie in de wereld heeft invloed op de elektriciteits- en gasprijs. Wanneer de warmteprijs ook stijgt, wordt elektriciteit een mooier alternatief. Hoe hoger de prijs, hoe meer duurzame energie in beeld komt en gebruikt wordt.”

Nederland heeft meerdere duurzame doelen die in de toekomst gehaald moeten worden. “In 2040 moet het gebruik van fossiele brandstoffen met 80 procent zijn afgenomen”, zegt Medarac. “Dat betekent dat er tegen die tijd helemaal geen cv-ketels meer mogen zijn.”

“Het kabinet Rutte IV heeft, toen het demissionair was, nog net klimaatplannen ingeleverd bij de Europese Unie”, besluit de hoofdonderzoeker. “De bekrachtiging daarvan vond plaats toen het nieuwe kabinet al actief was. Dus ze zullen die plannen uit moeten voeren. Zo niet, dan zal de Europese Unie sancties opleggen.”

Verhoging rendement
Om de doelstellingen te behalen zullen we dus nog wel zonnepanelen moeten plaatsen. Om dit te bewerkstelligen zal het besef moeten indalen dat zonnepanelen ook zonder de salderingsregeling nog lucratief kunnen zijn. Dennis van der Meij legt uit waarom. “Bij de nieuwe aanleg van panelen moeten we naar de consumptieprofielen kijken en hoe je slim met de beschikbare energie omgaat en kan schuiven naar de middag. Als dat niet kan, moet je opwek proberen te spreiden.”

“Hoe meer je spreidt, hoe meer je zelf kan consumeren. Ik heb zelf 8 kilowatt piek verspreidt over vier oriëntaties. De hoogste piek die uit mijn omvormer komt is 4200 watt. Waarom? De zon pakt iedere keer een ander dakvlak. Zo wek ik meer stroom op.”

“Bij bestaande panelen kan je niet goed schuiven, dus dan moet je sturing toepassen”, zegt Van Der Meij. “Dit kan je zelf doen door apparaten aan en uit te zetten als de zon schijnt. Dit is best intensief en vaak niet praktisch waardoor automatiseren in beeld komt. Dit kan van eenvoudig met tijdklokken tussen 10.00 en 16.00 uur tot uitgebreid met energiemanagementsystemen die zonoverschotten of energieprijzen gaan sturen. Hoe complexer de automatisering, hoe duurder deze vaak is in aanschaf of abonnement.”  

“We gaan er steeds meer naar toe om stroom onder het eigen dak te houden en minder terug te geven”, ziet Van Der Meij “De hoge pieken moeten meer worden afgevlakt. Het wordt meer gespreid opwekken, slim sturen en daarna opslaan. Kies je voor een thuisaccu of voor zelfconsumptie, laat dan een berekening maken over het formaat  want ze worden nu veel te groot aangeboden en verkocht.”

Dezelfde fouten
Een andere maatregel die consumenten kunnen nemen is volgens Van Der Meij het benutten van alle dakdelen. “Bij dit vraagstuk hebben we te maken met bestaande installaties, die al op de daken liggen en nog aan te leggen installaties. Want grof gezegd is al het laaghangende fruit de afgelopen jaren al geplukt. Dat wil zeggen dat alle makkelijke daken, die op het zuiden liggen, vol gelegd zijn met zonnepanelen.”

“Ik heb zoveel mensen in mijn omgeving in het verleden horen zeggen: ik kan geen zonnepanelen nemen want ik heb geen dak op het zuiden. Met de huidige energieprijzen denk ik nu vaak: wees maar blij want dan heb je een mooi dak op het oosten en westen.”

Nederland telt acht miljoen huizen. Drie miljoen daarvan zijn ondertussen gebruikt om zonnepanelen neer te leggen. “De daken die nu nog kunnen worden gebruikt behoren over het algemeen tot de moeilijke categorie. Het zijn daken van Verenigingen van Eigenaren (VVE), waar je met heel veel regels te kampen hebt. Maar de andere daken die overblijven hebben enorm veel potentie.”

“Voor de komende jaren moeten we de zonnepanelen op het oosten en westen gaan leggen”, zegt Van Der Meij. “Ik heb een dak met op noord, oost, zuid en west een driehoekig dakvlak. En iedereen verklaarde mij voor gek toen ik aankondigde dat ik panelen op het noordelijke deel van dak ging leggen. En toegegeven, op jaarbasis levert dat minder op. Maar van begin mei tot augustus zie je dat de zon meer in noordelijke richting op komt. Dus ik zie dan in de ochtend al energie afkomen van de zonnepanelen die daar liggen.”

“Tuurlijk is dat niet zoveel opwek als je het vergelijkt met het zuiden, maar het is nog steeds een knappe grafiek.  Het gaat mij niet om de hoeveelheid. Als consument gebruik je gemiddeld in de ochtend en avond de meeste energie. Maar ik zie veel mensen dezelfde fout maken. Die kijken alleen maar naar de jaaropwek. Want die mocht je weg salderen.”

“Ik probeer al heel lang de focus erop te leggen dat we ons niet moeten laten verleiden tot het all you can eat-principe. Mensen willen nu zoveel mogelijk opwekken op jaarbasis, maar dan gaat het alleen maar om de kwantiteit. Terwijl de kwaliteit niet altijd even goed is. Dan kan je beter accepteren dat je minder opwekt en zelf meer consumptie hebt door te gaan spreiden. Met spreiding is de noodzaak van een thuisbatterij ook een stuk kleiner.”

“Panelen op de oostelijke, noordelijke en westelijke daken wekken dan wel op jaarbasis minder op, maar op specifieke momenten gaat de capaciteit sterk omhoog. Als je veel in je stroomverbruik kan schuiven, met een elektrische auto, een warmtepomp- of boiler, waarmee je slim stuurt en zodat je veel vermogen naar de dag kan plaatsen, dan kan je op zuid opwekken. Het nadeel van een overschot is dat je bij teruglevering marktcondities krijgt. Die condities zijn laag als iedereen tegelijk teruglevert.”

Problemen worden alleen maar groter
Zijn dit soort maatregelen realistisch om van consumenten te verwachten? “Misschien niet”, zegt Van Der Meij. “Maar in 2013 was het al duidelijk dat de salderingsregeling een keer zou moeten verdwijnen. En de politiek had die pleister er veel sneller af moeten rukken. Het is uitstel van executie. Als je problemen wel adresseert maar niet oplost, worden de problemen alleen maar groter.”

“Kan je het de consument kwalijk nemen? Aan de ene kant niet, maar je kan mij niet vertellen dat mensen niet wisten dat de saldering ging verdwijnen. Ik hoor nog veel van mensen met panelen dat installateurs niks vertelden over het verdwijnen van de regeling. Maar we kunnen drie maanden van tevoren alles opzoeken over de vakantie in Griekenland, maar als het om de zonnepanelenmarkt gaat is allemaal opeens heel lastig.”

“Maar als je zoveel panelen op je dak hebt, wat denk je dan?” besluit Van Der Meij. “Waarom verwacht je dat de markt jouw overschot gaat oplossen? Mensen hoefden daar nooit over na te denken want we zijn met het salderen in de watten gelegd. Tijd om het heft weer in eigen hand te nemen want the future looks bright!”

Frames
Energiemanagementsystemen kunnen een belangrijke rol spelen voor consumenten om onder meer zonnepanelen rendabel te maken. Robin Quax en Alissa Valent, werkzaam bij TKI Urban Energies, leggen uit welke mogelijkheden er zijn.

“Mijn eerste reactie is eigenlijk: waarom moet het zo rendabel mogelijk zijn?” zegt Quax. “Zonnepanelen zijn in het frame terechtgekomen dat als je er geen geld mee kan verdienen, je ze niet aanschaft. Daar wil je eigenlijk van af. We zien, nu we weten dat de salderingsregeling verdwijnt, dat de particuliere markt heel heftig reageert op veranderend financieel rendement.”

“Ja, je kan geld verdienen met zonnepanelen, maar je draagt ook bij aan de energietransitie. Enkele jaren geleden was dat een belangrijke factor. Toen waren de panelen duurder en minder rendabel. Maar ik wil graag ook meer aandacht voor het vraagstuk of we af kunnen van het frame van geld verdienen kunnen.”

“Het feit dat je geld kan verdienen met zonnepanelen is een sterke prikkel geweest en deels de reden waarom er nu zoveel zonnepanelen op de daken liggen”, vult Valent aan. “Dat heeft transitie vooruit geholpen. Nu de salderingsregeling definitief gaat verdwijnen, heb je de mogelijkheden om je eigen opwek te gebruik. Ik denk dat het met het oog op netcongestie voordeliger is als je zelf meer gebruikt. In het grotere plaatje is het voordeliger als de netten minder uitgebreid hoeven te worden.”

Quax noemt een aantal opties om het rendement te verhogen. Bij een gemiddeld zonnesysteem hebben mensen dat aangeschaft omdat de jaaropwek even groot is als het verbruik. Als je bij een gemiddeld huis verder niks met slimme sturing doet, heb je in ieder geval al 25 procent voordeel in de pocket, want de LCOE van zonnestroom is veel lager dan de Kwh-prijs voor consumenten.”

Meer rendement
“De gemiddelde stroomprijs is 30 cent per kilowatt uur”, legt Quax uit. “Kijk je naar de aanschafkosten van een EMS, heb je in vergelijking al meer rendement. Met zo’n 30 procent eigen verbruik is het al slimmer om zonnepanelen aan te schaffen. Al het andere, de 70 procent extra, is winst. Dat besef moet meer indalen. Dat stukje is super zeker en daar hoef je niks voor te doen.”

“Zijn er grote klappers? Jazeker. Als je een elektrische auto hebt met een thuislaadpunt, dan is het heel makkelijk om te gaan laden als de zon schijnt. Dan kan je veel van die zonnestroom gebruiken. De enige extra investering is het slimmigheidje om te laden als de zon schijnt. Dat is een hele goede maatregel. De kanttekening is natuurlijk dat dat alleen geldt voor de groep mensen die de auto voor de deur kwijt kan.”

“Een andere is de elektrische boiler”, gaat Quax verder. “Die wordt in België al veel gebruikt, in Nederland nog niet. De boiler maakt warm water en dat gebruik je ook in de zomer. Als je een warmtepomp hebt, dan kan het zinvol zijn om met het boilervat om te kijken of je dat met je zonnestroomboiler aan kan sturen.”

“De thuisbatterij doet ook veel positiefs voor het rendement, je kan daarmee meer stappen zetten in het eigen verbruik dan de elektrische auto. Een batterij is altijd aangesloten en de dimensionering is goed voor zo’n 6 tot 7 procent. Maar dan is de vraag of je een batterij wel kan betalen en of dat stukje extra zelfverbruik loont? Dat idee heb ik nu nog niet, maar het gaat wel steeds meer richting break even. In 2027 wordt het wel interessant want het zou me niks verbazen dat batterijen dan heel goedkoop zijn. Dan verdwijnt de salderingsregeling definitief dus dan gaat het eigen verbruik ook direct lonen.”  

“Onderzoek wijst uit dat een huis met zonnepanelen meer waard is dan zonder. Daar wordt naar mijn mening te weinig rekening mee gehouden. Het bizarre is dat de waardestijging hoger is dan de investeringskosten van zonnepanelen. Dus mijn advies aan mensen die een huis gaan verkopen luidt: neem zonnepanelen want dan gaat de waarde omhoog. Als het erom gaat om het rendement omhoog te krijgen moet je die overweging meenemen.”

Valent vindt desgevraagd dat slimme sturing momenteel nog veel vergt van consumenten om toe te passen in de praktijk. “Je kan het ook omdraaien en de systemen zo te ontwerpen dat mensen zo min mogelijk hoeven te doen. Daar moeten we naartoe, vind ik. EMS zitten nu in een fase dat vooral liefhebbers ermee knutselen en zelf systemen gaan ontwikkelen.”

“Mensen moeten op een makkelijke manier controle hebben. Dat kan door bij wijze van spreken een rode knop toe te voegen, waardoor slimme sturing stopt en mensen altijd de controle houden. Op die manier hoeven mensen ook niet elk uur te kijken wat de prijs is. We moeten het zo makkelijk mogelijk maken dat het in een contract is op te nemen. Maar ik verwacht dat het nog wel even gaat duren voor het zover is.”  

Utiliteitsgebouwen zijn een stap verder
EMS heeft in de afgelopen jaar een grote vlucht naar voren gemaakt, vinden Valent en Quax. “Het verschil is dat er nu diverse aanbieders zijn die EMS verkopen in woningen. Dat was vijf jaar geleden nog nauwelijks aan de orde”, zegt Valent. “Utiliteitsgebouwen zijn al een stap verder dan de consumentenmarkt. Zij hadden over het algemeen al gebouwbeheersystemen en dan kan je al meer voordelen behalen dan wanneer je vanaf nul begint.”

Welke ontwikkelingen hopen Quax en Valent de komende vijf jaar te zien bij EMS? “Ik hoop dat er dan een protocol ligt dat de standaard vormt waar zoveel mogelijk apparaten mee kunnen werken. Dat zou een heel mooi resultaat zijn”, zegt Valent.

“Daarnaast hoop ik dat de huishoudens voor EMS het meest van toepassing zijn dan de stap naar slimme sturing hebben gemaakt”, voegt Quax toe. “Vijf jaar is misschien wat kort, maar anderzijds, slim aansturen van grote gebruikers heeft een mega-impact op netcongestie. En om dat tegen te gaan moeten we wel onorthodoxe maatregelen nemen.”

“Ik denk dat er binnen nu en vijf jaar ook wel een moment komt waarbij we moeten concluderen: dit is wat EMS is”, besluit Quax. “Dan zal de focus waarschijnlijk meer opschuiven richting het delen van energie, op een lokaal niveau. Daar verwacht ik wel veel meer aandacht voor.”

Dubbel gevoel
Olof van der Gaag is onder meer voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Duurzame Energie (NVDE) en sinds kort ook TKI Urban Energy. Hoe kijkt hij terug naar de ontwikkelingen van het afgelopen jaar?

“Ik heb er een dubbel gevoel bij”, zegt Van Der Gaag. “We hebben meer zonnestroom dan ooit. Een zesde van de elektriciteit in Nederland komt van zonnepanelen. Wie had dat tien jaar geleden gedacht? Het afgelopen jaar hadden we een record van 54 procent van alle stroom uit hernieuwbare bronnen. Zonnestroom is daarbinnen de grootste.”

“Ik heb van de zomer zitten rekenen. Wat was tien jaar geleden de verwachting wat  betreft zonnestroom in Nederland? PBL heeft daar berekeningen van gemaakt. De hoeveelheid zonnestroom is nu drie keer zo groot als PBL toentertijd dacht. Dat is spectaculair goed.”

“Tegelijkertijd heeft de zonnestroomsector een zwaar jaar achter de rug. De omzet is bij veel bedrijven gehalveerd en ik heb faillissementen van toonaangevende spelers gezien. Met name op de particuliere markt heeft het flipperkastbeleid rond de salderingsregeling consumenten onzeker gemaakt. En bij twijfel doen mensen geen investering van duizenden euro’s. Daar ben ik niet tevreden over, want dit was vermijdbaar.”

Zelfverbruik moet omhoog
Van der Daag is blij dat er nu eindelijk duidelijkheid is. “Ik hoop dat de markt aan zal trekken, maar het plaatje dat nu overblijft is eerlijk gezegd niet heel aantrekkelijk. Er zijn nu drie miljoen huizen met zonnepanelen, de optimistische mensen zijn al aan boord maar het algehele beeld ziet er voor consumenten slechter uit.”

“Het is zaak om consumenten, voor wie dit nog een ver-van-hun-bed-show is, te overtuigen zonnepanelen te nemen. En als het erom gaat dat rendabeler te maken, moet het zelfverbruik omhoog en het terugleveren omlaag. Hoe meer mensen erin slagen om hun stroom direct te benutten of te bewaren, hoe beter de business case wordt. Als dat de norm wordt verwacht ik dat er een koplopersgroep komt die de voordelen ervaren en dan zo veel mogelijk rond gaan toeteren hoe voordelig dat is, waarna de grote massa volgt. Met zonnepanelen is het net zo gegaan. Maar dat zal niet in een middag gebeuren.”

Waarom is dat de beste maatregelen volgens Van Der Gaag? “Omdat je voor de zonnestroom die je direct gebruikt 100 procent van de marktprijs voor elektriciteit bespaart. Dat is nu iets van 27 cent per kilowatt uur voor een gemiddeld stroomcontract. Alle zonnestroom die je zelf direct gebruikt hoef je niet in te kopen, dus alles bespaart je 27 procent. Voor wat je niet gebruikt moet je maar afwachten hoeveel dat is.”

“Het afgelopen jaar had je bij die records van duurzame stroom een ander record wat minder leuk was. Er was 900 uur meer zon en windstroom dan de totale elektriciteitsvraag van Nederland. Voor de klimaat-en energietransitie zeker geen slecht nieuws. Maar voor mensen die geld moeten verdienen met zonnepanelen is dat wel slecht nieuws. Want in die 900 uur is je stroom niks waard en de verwachting is dat dat aantal op zal leveren.”

“Om alles rendabeler te maken zal er een gedragsverandering nodig zijn. Dat is moeilijk, maar het kan wel. Naar de glasbak lopen was nog niet zo gek lang geleden ook niet normaal. En nieuw gedrag erin krijgen lukt nu eenmaal beter wanneer er geld mee te verdienen is. Dat kan ook in dit geval.”

De voorzitter noemt nog een andere mogelijke maatregel. ”In Duitsland was kortstondig subsidie waarbij mensen een pakket van zonnepanelen, laadpalen en thuisbatterijen in een kregen. In Nederland is nu al een subsidie nodig om mensen te helpen hun zelfverbruik te vergroten.”

“Denken in dergelijke combinaties is waar de toekomst ligt voor de markt. Alleen zonnepanelen verkopen zal steeds lastiger worden. Voor grotere systemen zie ik ook een combinatie voor me met zeecontainers, batterijen, windmolens en met lokale afname op bijvoorbeeld bedrijventerreinen. Ook bedrijven moeten meer in combinaties gaan denken.”

Van Der Gaag kijkt, al met al, met een positief gevoel naar de toekomst. “Zonder stimuleringsmaatregelen is de verkoop van thuisbatterijen gestegen. Het was niet eens zeker of het wel een goede koop was, maar mensen deden het. Dat duidt op welwillendheid. Ook tijdens de energiecrisis van een paar jaar geleden deden mensen investeringen om onafhankelijk te worden.”