Sinds de industriële revolutie is de mondiale olie- en gasconsumptie alleen maar toegenomen. Volgens de World Energy Outlook 2022 van het Internationaal Energieagentschap (IEA) komt hier op korte termijn een einde aan. De Russische invasie van Oekraïne heeft het belang van een veilige en betaalbare energievoorziening onderstreept. Veel landen hebben gereageerd met beleid dat naar verwachting halverwege de jaren 2030 zal leiden tot een piek van de fossiele energieconsumptie. Hierdoor kan elektriciteit de helft uitmaken van de energiemix in 2050.

De Russische invasie van Oekraïne heeft ervoor gezorgd dat landen de uitrol van hernieuwbare energie en de uitfasering van fossiele energie versnellen. Voor het eerst leidt dit ertoe dat het IEA een piek in de vraag naar fossiele energie aan ziet komen.

"Het is opmerkelijk dat veel van deze nieuwe doelstellingen voor schone energie niet alleen worden ingevoerd om redenen van klimaatverandering. In toenemende mate zijn de grote drijfveren energiezekerheid en industriebeleid. Veel landen willen vooroplopen in de energie-industrieën van de toekomst", aldus Fatih Birol, uitvoerend directeur van het IEA.

Hoewel deze piek de laat komt om op tijd te zijn voor het 1,5 graden Celsiusscenario, is het toch een historische constatering. De vraag en consumptie van fossiele energie is immers eigenlijk altijd gestegen.

“Zelfs met de huidige beleidsinstellingen verandert de energiewereld dramatisch voor onze ogen”, ziet Birol. “Overheidsreacties over de hele wereld beloven dit een historisch en definitief keerpunt te maken naar een schoner, betaalbaarder en veiliger energiesysteem.” Een hoopvolle conclusie volgens Olof van der Gaag, voorzitter van de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie.

Daarbij wijst het agentschap op beleid als de Amerikaanse Inflation Reduction Act, het Fit for 55-pakket en REPowerEU van de Europese Unie, en het Japanse Green Transformation (GX)-programma. landen laten zien bereid te zijn om structurele stappen te zetten om de energietransitie gestalte te geven. Hierdoor zijn de investeringen in hernieuwbare energie wereldwijd momenteel 1,3 triljoen dollar per jaar.

Dat scenario leidt tot vermoedelijk tot een opwarming van 2,5 graden Celsius. Wanneer voorgenomen beleid ook wordt meegenomen ligt de uitstoot in 2030 ongeveer 14 procent lager. Dat scenario ligt volgens het IEA in lijn met een opwarming tot 1,7 graden Celsius.

Einde van het gouden tijdperk voor gas
Tijdens de aankondiging van het WEO-rapport verhaalt Birol over een stukje geschiedenis van het agentschap. In 2011 publiceerde de organisatie nog een rapport getiteld The Golden Age of Gas. Hierin werd de schaliegasrevolutie geïdentificeerd. Nu, elf jaar later, luidt men het einde van dit gouden tijdperk in. Het vermoeden is daarom dat de aardgasvraag aan het eind van dit decennium zal pieken.

“Van een gouden tijdperk van gas naar een diamantentijdperk voor kritische mineralen”, zo vraagt IEA-adviseur Alessandro Blasi zich hardop af. Volgens het rapport zal aardgas voorlopig niet verdwijnen in de wereldwijde energiemix, maar “aan de snelle groei zou wel eens een einde kunnen komen”.

Volgens Tim Gould, hoofdeconoom van het IEA, zal de afvlakkende vraag naar aardgas de positie van Rusland de komende jaren verzwakken. De Russisch-Oekraïense oorlog heeft de Europese vraag naar Russisch aardgas doen kelderen en die wordt versneld ingeruild voor hernieuwbare energie.

Tegelijkertijd kan Rusland haar gas moeilijk kwijt aan landen in Zuid- en Zuidoost Azië. In elk van de onderzochte scenario’s benadrukt het IEA dan ook dat de Russische gasexporten nooit zo hoog meer zullen zijn als in 2021. Het Russische aandeel in de export daalt van 20 procent in 2021 naar 13 procent in 2030.

Uitgaande van een scenario waarin de huidige beleidsplannen van overheden in acht zijn genomen, voorspelt het IEA dat deze investeringen met 50 procent zullen toenemen in 2030. Hierdoor stijgen ze tot 2 triljoen dollar op jaarbasis. Deze investeringen vertalen zich naar verwachting al in 2025 naar een piek in de CO2-uitstoot.

“Hoewel de investeringen in technologieën voor schone energie nog steeds niet het niveau hebben dat nodig zou zijn om volledig in overeenstemming te zijn met het klimaatscenario, nemen de investeringen in technologieën voor schone energie toe in een tempo dat nog nooit eerder is vertoond”, zegt Blasi. “Onder de krachtige druk van nieuwe beleidspakketten over de hele wereld en dankzij de vooruitgang in innovatie die bracht veel greentech in een competitief stadium.”

Historische verschuiving naar een nieuw energietijdperk
Uitgaande van de huidige nationale beleidsplannen voorspelt het IEA dat deze investeringen met 50 procent zullen toenemen in 2030. Hierdoor stijgen ze tot 2 triljoen dollar op jaarbasis. Deze investeringen vertalen zich naar verwachting al in 2025 naar een piek in de CO2-uitstoot.

Ook zal de vraag naar aardgas aan het einde van dit decennium een plafond bereiken. De olievraag zal bovendien rond 2035 afvlakken door de verkoop van elektrische auto’s, aldus het IEA.

Deze investeringsbedragen zullen nog altijd niet afdoende zijn om deze eeuw binnen de 1,5 graden Celsius temperatuurstijging te blijven. Om gevaarlijke gevolgen van klimaatverandering te voorkomen, zijn volgens het agentschap 4 triljoen dollar aan investeringen nodig in 2030. Als de groei van de investeringen met op de huidige snelheid blijft steken, komen de onderzoekers uit op een stijging van 2,5 graden Celsius aan het einde van deze eeuw.

Dit biedt tegelijk grote mogelijkheden voor zonne- en windenergie. Door het afnemende belang van aardgas(centrales) zal de elektrificatie wereldwijd volgens het IEA enorm gaan toenemen. Het agentschap ziet de vraagpiek naar kolen in de huidige tijd, naar aardgas aan het eind van dit decennium en naar olie aan het begin van de jaren '30.

Nu heeft elektriciteit nog een aandeel van zo’n 20 procent in de energiemix, dat kan oplopen richting de 50 procent in 2050. Het IEA benadrukt dat het steeds belangrijker wordende elektriciteitsaandeel betekent dat beleidsmakers het energiesysteem veel flexibeler zullen moeten maken door middel van energieopslag.

“Een dergelijke historische verschuiving verandert niets aan de noodzaak om natuurlijke hulpbronnen te blijven ontwikkelen, maar de verschuiving gaat van fossiele brandstoffen naar essentiële mineralen. De vraag naar schone energietechnologieën zal sterk toenemen, met een meervoudige toename”, ziet Blasi.

“Koper ziet de grootste toename in termen van absolute volumes, maar er is een veel snellere groei van de vraag naar andere kritische mineralen, met name silicium en zilver voor fotovoltaïsche zonne-energie, zeldzame aardelementen voor windturbinemotoren en lithium voor batterijen.”

Dat betekent ook dat er nieuwe allianties, handelsroutes en partnerschappen wereldwijd zullen ontstaan. “Een symbolische stap in een nieuw energietijdperk”, aldus de IEA-adviseur.

Daarbij waarschuwt Reinier Grimbergen, consultant bij TNO, ervoor om die andere belangrijke pijler van het huidige beleid niet te vergeten: energiebesparing. Het energieverbruik moet worden verminderd.

“Het belangrijkste inzicht van de World Energy Outlook 2022 is dat we met het verminderen van onze broeikasgasemissies naar 2050 een enorme vraag naar mineralen en metalen oproepen en nog interessantere geopolitiek. Er is geen zoiets als een gratis lunch.”