De realisatie van de opwek van hernieuwbare energieprojecten stagneert. Het doel uit het klimaatakkoord van 35 terawattuur in 2030 zal worden gehaald, maar het streefdoel van 55 terawattuur zal waarschijnlijk niet behaald worden. Het Nationaal Programma Regionale Energiestrategie verklaart waar de stagnatie vandaan komt en wat er nodig is om de uitrol van zon en wind op land te herpakken.

De halfjaarlijkse update van NP RES (Nationaal Programma Regionale Energiestrategie) laat zien dat de aanbouw van nieuwe zon- en windparken op land stagneert. “Stilstand in het verder realiseren van opwek op land dreigt, ook in regio’s die altijd voorop liepen.”

Volgens NP RES komt de stilstand onder andere door maatschappelijke onrust en gebrek aan politieke steun’ des- en misinformatie over winmolens en zonnepanelen, andere politieke onderwerpen die voorrang krijgen en omdat lokale (decentrale) initiatieven minder in de huidige subsidie- en financieringsstructuren passen.

Een belangrijke reden voor het stilvallen van de ontwikkeling van nieuwe zonneparken is dat de businesscase verslechtert, problemen met netcongestie en onzekerheid over de voortzetting van de SDE++.

Over die voorkeursvolgorde voor zon-projecten zijn landelijk afspraken gemaakt, maar op lokaal en regionaal niveau worden politieke verschillen erg zichtbaar. Bijvoorbeeld wanneer er een afweging moet worden gemaakt tussen energie-opwek en landbouwgrond.

De aangescherpte voorkeursvolgorde zon op lokaal niveau soms strenger aangehouden dan landelijk. Dat bemoeilijkt het vinden van nieuwe locaties voor zonneparken. Het effect daarvan is pas over een paar jaar te zien, omdat de parken die nu worden aangelegd, al verder in het vergunningsproces waren toen de voorkeursvolgorde voor zonprojecten werd aangescherpt.

Kansen om meer zonnestroom op te wekken ziet NP RES met name in de eerste drie treden van de zonneladder. Dat gaat om het plaatsen van zonnepanelen op daken en gevels en op onbenutte terreinen in zowel stedelijk als landelijk gebied. De nadruk ligt dus niet op de vierde trede van de zonneladder, ofwel landbouw en natuurgronden. Ook benoemt NP RES dat er kansen kunnen liggen in het combineren van zonnepanelen met andere functies, bijvoorbeeld met agri-pv of solarcarports.

Energie als systeem

Terwijl de opwek van duurzame energie op land stagneert, neemt wel de vraag naar elektriciteit toe en zijn er nog steeds verschillende (klimaat)doelen die gehaald moeten worden. NP RES geeft daarom ook aan wat er nodig is om nieuwe zon- en windeparken van de grond te krijgen.

Het belangrijkste daarbij is om slim om te gaan met energie, en dat ook te stimuleren. Veel regio’s kijken al naar het energiesysteem als geheel, door te werken aan manieren om opwek, opslag en gebruik aan elkaar te koppelen. Maar om dat goed te kunnen realiseren zijn volgens NP RES andere regels en voldoende financiële steun nodig.

Bijvoorbeeld door grootschalige batterijopslag en energiehubs te stimuleren, en ook beleid te maken waarmee zulke initiatieven worden ondersteund. Op die manier kan ook ‘verborgen vermogen’ vrijkomen: er ontstaat ruimte op het elektriciteitsnet wanneer opslag, opwek, uitwisseling en gebruik van energie slim op elkaar worden afgestemd in locatie en tijd. Ook flexcontracten kunnen daarbij een belangrijke rol spelen.

NP RES noemt ook dat de bereidheid en het werkvermogen van burgers en bedrijven nog niet altijd benut wordt, terwijl deze juist zo’n belangrijke rol spelen in de (lokale) energietransitie. Meer ruimte voor lokale initiatieven in beleid, financiering en wetgeving kunnen daarbij helpen. “Het lokale potentieel wordt pas benut als we lokaal vraag en aanbod écht waarderen – financieel én beleidsmatig.”

Daarbij zouden ook lagere tarieven voor slim gebruikmaken van het net, meer juridische ruimte om lokale energiesystemen te organiseren, energieprogramma’s per wijk of gebied opstellen, erkenning van energiemanagementsysteem als maatregel voor het energielabel en collectieve laadplekken met lokaal gebalanceerde opwek kunnen helpen.

55 terawattuur nog haalbaar

Volgens de Nederlandse Vereniging voor Duurzame Energie, Energie-Nederland, Holland Solar, NedZero en Energy Storage NL is de ambitie voor 55 terawattuur in 2030 nog wel degelijk haalbaar. “De noodzaak meer duurzame energie op land op te wekken in onverminderd groot”

Ook Jong regio, die de stem van jongeren in regio’s vertegenwoordigt, reageert: “De resultaten van het afgelopen jaar zijn teleurstellend en slechter dan die van het jaar ervoor. De tijd dringt: om in 2030 minstens 55 terawattuur op te wekken is daadkracht en consistent beleid nodig. Nu zien we juist terughoudendheid, vertraging en versnippering.”

Jong regio Ziet de RES en regionale samenwerking nog steeds als cruciaal. Jongere en vooruitstrevende stemmen moeten vaker doorklinken. “De RES vraagt om keuzes, ook als die niet iedereen altijd passen. Als we echt vooruit willen, moeten we ons laten leiden door ambitie, niet door angst. Regio’s kunnen zich niet blijven verschuilen; de RES is harder nodig dan ooit.” 

De Participatiecoalitie, die zich inzet voor de betrokkenheid van bewoners in de energietransitie, onderstreept het belang van het betrekken van bewoners in de energietransitie. “Door bewoners vanaf het begin te betrekken, lokaal eigendom te stimuleren en de natuur te behouden en te versterken, creëren we draagvlak én eigenaarschap.”

De 55 terawattuur raakt dus steeds meer uit zicht, maar tegelijkertijd heeft nog geen enkele RES regio zijn doel naar beneden bijgesteld. Alle regio’s werken dus nog aan het behalen van de collectieve 55 terawattuur. Dat zal waarschijnlijk alleen niet bereikt worden in 2030, maar enkele jaren later.