Wereldwijd ontstaat er steeds meer aandacht voor het dreigende tekort aan metalen zoals lithium, neodymium of kobalt. Belangrijk voor accu’s, windmolens en zonnepanelen, en dus voor de energietransitie. In het rapport Een circulaire energietransitie roept het een Nederlands onderzoeksteam het kabinet op tot actie.

Vanuit wetenschappelijke kring publiceerde het Internationaal Energie Agentschap (IEA) onlangs nog zijn zorgen om de beschikbaarheid van kritieke metalen en mineralen. In het IEA-scenario tot 2040 stijgt de internationale vraag naar koper en zeldzame aardelementen met 40 procent, naar nikkel en kobalt met 60-70 procent en naar lithium met bijna 90 procent.

De wereldmarkt is voor een groot deel afhankelijk van de Chinese productie. Arno Smets, professor zonne-energie bij de TU Delft, ging hier onlangs in gesprek met Solar365 op in. “Circulariteit van grondstoffen voor de energietransitie is heel belangrijke voor onze toekomstige energie-infrastructuur. Europa heeft de maakindustrie aan China uit handen gegeven, dat kan voor geopolitieke onrust zorgen.”

Economische kansen
In het webinar De schaarste van groene grondstoffen onder leiding van Ed Nijpels, van het Voortgangsoverleg Klimaatakkoord, verkennen Nederlandse onderzoekers wat de impact is op de Nederlandse situatie.

Onderzoeker Pieter van Exter van Metabolic schetst dat in het huidige scenario Nederland tegen 2050 van sommige metalen meer dan 5 procent van de huidige wereldproductie nodig zou hebben voor de energietransitie. “Voor sommige metalen zijn er zelfs uitschieters naar 15 en 25 procent. Dat kan gevolgen hebben voor prijzen en het tempo van de energietransitie.”

Ook al is de positie van Nederland klein op de wereldmarkt van metalen, toch zien de onderzoekers economische kansen. Met name als het gaat om de recycling en levensduurverlenging van zonnepanelen zou er nieuwe industriële activiteit kunnen ontstaan.

Strategieën
Politiek lijkt er nog weinig interesse voor het onderwerp te bestaan. Sybren Bosch, senior consultant bij Copper8, denkt dat dit met de schaal van het probleem te maken heeft. “Het is op wereldschaal, nog niet zo tastbaar en wij zijn toch een rijk land.” Wat kan ons gebeuren, lijkt men zich af te vragen.

De risico’s die beperkte beschikbaarheid van de metalen met zich meebrengt, komen te weinig terug in het Nederlandse beleid voor de energietransitie en de circulaire economie. “Materiaalgebruik moet een van de criteria worden op basis waarvan binnen de energietransitie keuzes worden gemaakt,” vinden de onderzoekers.

Om de risico’s te verkleinen biedt het onderzoek vier strategieën. Rethink, reduce, repair en recycle, oftewel bespaar energie zodat minder materalen nodig zijn, ontwikkel technologieën die minder van deze materialen nodig hebben, verleng de levensduur van apparatuur door meer te repareren en win grondstoffen terug door te recyclen.

Praktijkvoorbeelden
Verschillende deelnemers aan het webinar konden dit ook staven met praktijkvoorbeelden, zo noemde Jan Jaap van Os van Exasun het slimme ontwerp. “Onze panelen gaan langer dan 30 jaar mee en we ontwikkelen een circulair zonnepaneel waaruit bijvoorbeeld het lood kan worden teruggewonnen. Duurder dan Chinese panelen, maar dat verdienen we terug met het slim integreren van kleinere panelen op daken.”

Professor Ruud van Ommen van de TU Delft wijst daarnaast op aankomende innovaties. “Het IEA voorziet bijvoorbeeld dat het platinagebruik in een waterstofauto in twintig jaar kan halveren. Maar wij zijn bezig met nanotechnologie die een factor veertig lager mogelijk maakt.”

Dat mag wat kosten, maar dat geld is er al. Guy de Sevaux van Invest-NL wijst op de pot van 1,7 miljard euro voor het financieren van dit soort nieuwe, duurzame business cases. “Toch is het nu op alle fronten nog te weinig. Het beleid kijkt niet naar dit soort zaken.”

Meer kennis
Al met al maakt Smets zich niet al te veel zorgen, mits de toenemende aandacht blijft. “In een snelgroeiende markt zie je deze problematiek altijd. De vraag is of de problemen aanhouden als je blijft opschalen, maar voor veel grondstoffen zijn inmiddels vervangers gevonden.”

De onderzoekers pleiten ervoor om meer kennis en inzicht in de toevoerketens te ontwikkelen, ook om de negatieve impact van mijnbouw op het milieu te beperken. “De overheid zou kunnen helpen om de economische kansen beter te kunnen benutten, onder andere via strengere wet- en regelgeving”, stellen ze.

Ook het IEA pleit voor meer kennis. “Alle voorspellingen zijn met flinke onzekerheden omgeven, omdat de technologie volop in ontwikkeling is.”

De verkenning ‘Een circulaire energietransitie’ is uitgevoerd door Copper8, Metabolic, Quintel en Polaris Sustainability in samenwerking met de Universiteit Leiden.