De Europese Commissie heeft zijn voorstel gepresenteerd voor het hervormen van de Europese elektriciteitsmarkt. De maatregelen richten zich op langetermijncontracten voor hernieuwbare elektriciteit, de productie van hernieuwbare energie, flexibele systeemoplossingen en meer markttransparantie. Eerder lekte al uit dat de commissie in weerspraak van eerder plannen de gas- en stroomprijs tóch niet wilde ontkoppelen. Het hervormingsvoorstel zal nu naar het Europees Parlement en de Europese Raad gaan.

Het hervormingsvoorstel heeft volgens de Europese Commissie als doel om de toename van hernieuwbare energiebronnen en de uitfasering van gas te versnellen, de rekeningen van consumenten minder afhankelijk te maken van schommelende prijzen van fossiele brandstoffen, consumenten beter te beschermen tegen toekomstige prijspieken en mogelijke marktmanipulatie, en de industrie schoon en concurrerender maken.

Concreet gaat dit betekenen dat er stimulerende maatregelen komen voor langetermijncontracten voor hernieuwbare energie en dat flexibele oplossingen – die het energiesysteem ten goede komen – zullen worden gestimuleerd. Hiervoor worden de staatssteunregels verruimd. Ook mogen netbeheerders tijdens piekmomenten vraagreductie gaan inkopen.

Daarbij komt de focus te liggen op oplossingen die kunnen concurreren met gascentrales, zodat vraag- en aanbodrespons vaker met hernieuwbare energie aan te vullen zal zijn. De commissie hoopt dat consumenten hierdoor vaker kunnen profiteren van de lagere prijzen van hernieuwbare energie. Het voorstel hiervoor is niet erg concreet, want consumenten moeten voor veilige langetermijnprijzen én dynamische prijscontracten – met name voor elektriciteit – kunnen kiezen.

Het dekken van de langetermijnprijzen wordt de minimale vereiste voor energieleveranciers. Hiermee wil de commissie de prijsvolatiliteit verminderen en de kans op leveranciersfalen verkleinen. Ook moet de groothandelsmarkt opener en transparanter worden, om daarmee tegemoet te komen aan de kritiek dat energieleveranciers overwinsten zouden maken. Voor systeembeheerders komen er transparantieverplichtingen die meer acuut zullen moeten zijn rondom netcongestie en handelsdeadlines.

Lees ook: Tarieven Eneco, Essent en Vattenfall volgens ACM niet onredelijk

Ten slotte zullen kwetsbare consumenten met betalingsachterstanden beter beschermd moeten worden tegen netafsluitingen en wordt het eenvoudiger om overtollige zonne-energie te delen met de directe omgeving, in plaats van het alleen terugleveren aan de energieleveranciers via het net.

Met deze maatregelen – en de financiële middelen uit het REPower EU-plan – hoopt de commissie de Europese elektrificatie verder aan te jagen. Door vraag en aanbod van hernieuwbare elektriciteit gelijktijdig te stimuleren is de hoop dat partijen niet naar elkaar gaan zitten kijken. Bij een groter aanbod van hernieuwbare elektriciteit zal de stroomprijs ook kunnen dalen en minder afhankelijk zijn van het fossiele aanbod en de landen waar dit wordt gewonnen.

Meer stimulans voor PPA’s en CFD’s
Niet alleen consumenten, maar ook bedrijven zijn flink getroffen door de extreem volatiele energieprijzen. De Europese Commissie wil daarom het gebruik van stabielere langetermijncontracten zoals power purchase agreements (PPA's, of stroomafnameovereenkomsten) gaan aanmoedigen. Hiermee worden bedrijven minder afhankelijk van de marktprijzen en kunnen zij hun eigen energievoorziening beter afbakenen en regelen.

De commissie gaat marktgebaseerde garanties verplichten om de kredietrisico’s te verminderen. Een goede ontwikkeling volgens Naomi Chevillard, hoofd regelgevende zaken bij SolarPower Europe. “Het versterkte wettelijke kader voor PPA's zal zowel leveranciers als afnemers meer duidelijkheid geven bij het ondertekenen van nieuwe overeenkomsten.”

Om ook energieproducenten inkomstenstabiliteit te bieden en de industrie te beschermen tegen prijsvolatiliteit, moet overheidssteun voor inframarginale elektriciteitsheffingen en hernieuwbare energie in het algemeen in de vorm zijn van contracts for difference (CFD’s). Een contract die de verkopende partij moet beschermen tegen te grote dagprijsschommelingen.

“Het is een opluchting om te zien dat alleen nieuwe zonne-energieprojecten die profiteren van staatssteun onder door de overheid georganiseerde, tweezijdige CfD's zullen worden geplaatst”, zegt Chevillard.

“We zijn bijzonder dankbaar dat we CfD hebben vermeden als de enige manier om nieuwe zonne-energie op de markt te brengen, of CfD's met terugwerkende kracht op bestaande zonne-energieprojecten. Beleggers kunnen erop vertrouwen dat de voorwaarden van hun beleggingen niet plotseling veranderen.”

Tone of voice 180 graden gedraaid
De toon van het voorstel staat bijna haaks op de taal en de houding van een aantal maanden geleden ten opzichte van de elektriciteitsmarkt. Toen werd nog gesproken van een niet functionerende markt.

“De torenhoge elektriciteitsprijzen leggen nu om verschillende redenen de beperkingen van ons huidige ontwerp van de elektriciteitsmarkt bloot. Het is onder totaal andere omstandigheden en voor totaal andere doeleinden ontwikkeld. Het is niet meer geschikt voor het doel. We hebben een nieuw marktmodel voor elektriciteit nodig dat echt functioneert en ons weer in balans brengt”, zei Von der Leyen toen.

In het hervormingsvoorstel wordt echter gesproken van een “efficiënte, goed geïntegreerde elektriciteitsmarkt” die al meer dan twintig jaar functioneert. Het voorstel zou er slechts op gericht zijn om de energietransitie te versnellen. Zo overdreven negatief de commissie zich eerder over de elektriciteitsmarkt uitliet, zo extreem positief is het nu over de markt.

Europa opgeschrikt door extreme prijsvolatiliteit
Toen de energieprijzen in augustus tot recordhoogten stegen kondigde Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, een noodinterventie aan. Von der Leyen zei niet alleen de gas- en stroomprijzen te willen loskoppelen, maar uiteindelijk de hele energiemarkt structureel te willen hervormen.

Lees ook: Von der Leyen presenteert marktingrijpen in Europese State of the Union

Even daarvoor waren de prijzen fors gestegen doordat er angst in de markt was ontstaan op fysieke gastekorten omdat de Russische president Vladimir Poetin de gasleveringen steeds verder terugschroefde. En misschien nog wel belangrijker, Von der Leyen zei daarop dat er daarom verplichte vulgraden zouden komen voor Europese lidstaten.

Hierop kochten speculanten en energiehandelaren massaal aardgas in omdat zij waren verzekerd van een gegarandeerde vraag in de toekomst, en dus ook een hogere prijs en uiteindelijk winst. Nadat Von der Leyen echter de noodinterventie aankondigde, zakten de energieprijzen weer fors omdat er sprake zou zijn van een maximale verkoopprijs in de toekomst.

Om niet nog eens periode van zulke extreme prijsvolatiliteit mee te maken riep de Europese Raad de Europese Commissie op om een structurele hervorming van de elektriciteitsmarkt te ontwikkelen. Deze moet vooral de Europese energiesoevereiniteit veiligstellen en klimaatneutraliteit stimuleren.