In een ideale wereld werken alle installateurs veilig op het dak. Ze gebruiken de juiste gereedschappen en materialen, treffen de juiste veiligheidsmaatregelen, houden zich aan de procedures en ze laten zich niet gek maken door tijdsdruk. Ze gaan vrolijk fluitend veilig het dak op en ze zitten die avond weer met hun gezin aan tafel, trots op een stukje vakwerk waar de consument vele jaren zonder gedoe van kan profiteren. Alles netjes aangesloten zoals het hoort. De praktijk ziet er echter heel anders uit en dat vraagt om maatregelen, maar hoe moeten die eruit komen te zien?

Zoals in elke branche waar met de handen wordt gewerkt zijn er ook in de zonne-energiesector steeds meer beunhazen actief, of cowboys zoals de sector ze graag noemt. Zonnestroominstallateur is een vrij beroep waardoor iedereen het dak op mag. Ook installateurs die het niet zo nauw nemen met de veiligheidsvoorschriften en dat zorgt voor onveilige situaties en ongevallen.

“Door de bijzonder grote run op zonnepanelen is er een markt ontstaan die dusdanig is geëxplodeerd dat er heel veel toetreders zijn gekomen. Hier hebben de prestatie, de veiligheid en de kwaliteit onder te lijden gehad”, stelt John van Vugt, vakspecialist elektrotechniek bij Techniek Nederland.

“De elektrotechnische veiligheid is veel minder onder druk komen te staan, maar de veiligheid op het dak zeer zeker wel. En dan bedoel ik niet alleen het valgevaar, maar ook het correct monteren: op de juiste manier en met de juiste middelen. Als er een brand is geweest in een zonne-energie-installatie, dan heeft dat bijna nooit te maken met ondeugdelijke panelen, maar zo goed als altijd met installatiefouten.”

Bij controles van de Arbeidsinspectie werd in meer dan 70 procent van de gevallen de Arbowet overtreden en kwamen er heel wat dubieuze zaken aan het licht. Denk daarbij aan installateurs die panelen via ladders omhoog brengen, maar ook aan het ontbreken van steigers, leuningen of dakrandbeveiliging die valgevaar kunnen voorkomen.

Maar er is meer: er wordt soms gewerkt met standaard stekkers, losse connectoren, schakelmateriaal en aardlekschakelaars worden verkeerd gebruikt en ga zo maar door. Hierop heeft de Arbeidsinspectie aangegeven het aantal inspecties in de sector te gaan opschroeven.

Volgens arbeidsinspectiecijfers is er bij 80 procent van de ongevallen die plaatsvond bij het plaatsen van zonnepanelen op daken sprake van een monteur die door of van het dak viel. 20 procent daarvan liep hoofdletsel op en 10 procent hield blijvend letsel over aan de val. Nog veel erger: vijf monteurs kwamen de afgelopen drie jaar helemaal niet meer thuis na een val.

“Er wijzigt momenteel wat in de markt omdat de particuliere markt aan het afremmen is. Dit brengt met zich mee dat de eerste faillissementen al zijn uitgesproken. Dat zou wel eens een geluk bij een ongeluk kunnen zijn als je het hebt over beunhazen. Een gevaar van de huidige situatie is dat je een verharding in de concurrentiestrijd zult gaan zien. Als de prijzen nog meer onder druk komen te staan, wordt de kwaliteit bijna altijd minder”, aldus Allart de Jong, directeur van Omega Energietechniek. In hoeverre zou een gecertificeerde installatieregeling dit tegen kunnen gaan?

Geborgd vakmanschap
Wil van Ophem, directeur van InstallQ, ziet een gecertificeerde installatieregeling wel zitten. Als ontwikkelaar en beheerder van een breed scala aan kwaliteitsregelingen voor de installatiesector zou InstallQ graag helpen om er een op te stellen.

“Het is in het belang van de sector dat er kwalitatief goed gewerkt wordt. In de certificering moet het vakmanschap geborgd worden. Zoals welke gereedschappen en meetinstrumenten er nodig zijn voor een correcte installatie en welke controles er moeten worden uitgevoerd. Daarbij moet er van ieder project een projectdossier worden aangelegd”, vindt hij.

“Ook zou er een klachtenregeling in moeten komen te staan en moeten de controles van de certificatie-instelling daarin worden beschreven. Zo ook de kwalificaties van de auditor van deze certificatie-instelling. Voor veiligheidsmaatregelen die ervoor moeten zorgen dat niemand van het dak valt hebben we de Arbowetgeving al.”

Er zijn installatiebureaus die alles goed doen; ze leveren hun werknemers al het materiaal om veilig te werken, ze laten ze op cursus gaan, ze krijgen extra tijd om de maatregelen te gebruiken en nog gebruiken ze het niet. Zo blijkt uit onderzoek dat in 58 procent van de gevallen er te weinig risicobesef blijkt te zijn bij de werknemers.

“Of er vraag is in de markt zal de tijd moeten leren. Maar als jij als werkgever weet dat jouw mensen dat niet gebruiken, dan loop jij als werkgever het risico”, ziet Van Ophem. “Als je er als bedrijf een keer mee te maken hebt gehad dat een van je werknemers verongelukt, dan gebeurt zoiets hopelijk nooit weer. Maar je moet bij voorbaat al als directie van een bedrijf een strategisch besluit nemen hoe je hiermee omgaat en dat besluit moet glashelder zijn bij de werknemers.”

Aantoonbaar vakmanschap wordt steeds belangrijker
Volgens Hélène Minderman, branchemanager bij Techniek Nederland, heeft certificering veel voeten in de aarde, zoals ook bij het certificaat Vakmanschap CO is gebleken. “Toch zal er een vorm van druk moeten komen, anders gebeurt het gewoonweg niet”, aldus De Jong.

“De klant moet weten dat er een dergelijke regeling bestaat, zodat hij kan kiezen voor een gecertificeerd vakmens die aantoonbaar meer kennis heeft. De trend in de maatschappij is dat je moet kunnen laten zien dat je goed werk aflevert. Aantoonbaarheid wordt steeds belangrijker en certificering vind ik daarom een goede stap.”

Daarnaast ziet hij nog een tweede reden om als zonne-energiesector zelf met een oplossing te komen. Dat zag je bij de sluipmoordenaar CO, als het daar mis gaat, gaat het ook goed mis. De gevaren bij het installeren van zonnepanelen zijn van een heel andere orde, want de kans op dodelijke slachtoffers is gewoon veel kleiner. Ik denk dat ze in onze sector niet zullen ingrijpen, juist omdat ze ervan uitgaan dat de markt het zelf zal oplossen. Maar laten we eerlijk zijn: als er doden blijven vallen zal de regering waarschijnlijk in gaan grijpen.

Hoewel Minderman het eens is dat er zichtbaar onderscheid moet zijn tussen goede en slechte installaties, denkt zij niet dat een extra regeling het antwoord is. “We beogen met alles kwaliteit en aantoonbaar vakmanschap, want het is essentieel dat men vakbekwaam is bij het installeren en onderhouden van zonnestroominstallaties. Er is natuurlijk al een erkenning: Vakmanschap Zonnestroom is onderdeel van de Erkenningsregeling Zonnestroomsystemen waardoor monteurs hun vakmanschap aantoonbaar kunnen maken.”

Ook haar collega Van Vugt denkt dat de bestaande erkenningen voldoende zijn. “De vraag moet wat ons betreft zijn: kunnen we dit met bestaande erkenningen of certificeringen oplossen? Certificering is wat ons betreft niet de weg. Daar hoort zoveel bij: processen, opleidingen, handhaving en dat maakt het middel erger dan de kwaal. We denken wel dat een goede erkenningsregeling, goede gedragscodes, goed aantoonbaar vakmanschap en het duidelijk maken aan de klant dat hij een erkend installateur in de arm moet nemen, heel veel zoden aan de dijk zet.”

Er is meer communicatie nodig over wat een goede installatie is
Hoewel Van Vugt geen heil ziet in “certificering, handhaving en alles wat daarbij komt kijken om de veiligheid af te dwingen en kwaliteit te borgen”, zal er volgens hem wel wat moeten gebeuren om de installatiekwaliteit omhoog te krijgen. Techniek Nederland is daarom druk bezig met het aanscherpen van de bestaande erkenningen.

“Door eisen te stellen aan vakmanschap garanderen we als sector dat installateurs in staat zijn om systemen op een verantwoorde manier te installeren. Hiermee hebben we voldoende aandacht voor kwaliteit en veiligheid en houden we rekening met de handhaafbaarheid en laagdrempeligheid van de installatiemarkt.”

Sinds 1 januari 2024 is een Scope 12-keuring verplicht voor zonnepanelen op daken van veestallen. Daarnaast stellen vrijwel alle verzekeraars een Scope 12-inspectie verplicht vanaf vijftig of meer zonnepanelen. “Voor veestallen is die alleen verplicht omdat veel dieren aan brand ten prooi vielen en de omgevingsschade groot was”, stelt De Jong.

“Dit is bij particulieren een stuk minder aan de orde, al kunnen mensen natuurlijk ook gewond raken, de maatschappelijke impact is gewoon een stuk kleiner. Vandaar dat ik niet verwacht dat een certificeringsregeling of een Scope 12-inspectie een verplichting zal worden voor particuliere installaties.”

De Jong verwacht dan ook dat er een soort natuurlijke selectie zal plaatsvinden in de particuliere installatiemarkt. “Ik denk dat de solide vakbekwame bedrijven, die hun zaakjes goed op orde hebben en die hun installateurs zo veilig mogelijk het dak op sturen, de huidige marktsituatie zullen overleven. Zij doen namelijk ook kleine zakelijke projecten. De ‘cowboys’ doen dit niet en daarom zul je daar veel uitstroom van installateurs zien. En, zoals dat altijd gaat bij dit soort bedrijven, zullen ze hun geluk gaan zoeken in een andere groeiende installatiemarkt.”

Ook Van Ophem denkt dat de huidige erkenning voldoende moet zijn voor de particuliere markt. “Met een certificering mikken wij op de zakelijke markt. Wij hebben tegenwoordig de zogenaamde vakmanschapsroutes. Daar kun je als installateur een zelftest, een theorietoets en een praktijkexamen doen. Bij de zelftest ontdek je of er een kennishiaat is. Daarvoor krijgt men dan advies voor een stukje opleiding. Na die opleiding kan je de theorietoets maken en dan weet je dat je nog up-to-date bent.”

In de erkennings- en certificatierichtlijnen kun je precies lezen hoe je het goed moet doen, ziet De Jong. “Maar het blijft natuurlijk ook zo dat als de consument niet weet dat er zoiets als een erkend monteur bestaat, je kunt erkennen tot je groen en geel ziet. Het zou bijvoorbeeld echt zoden aan de dijk zetten als Vereniging Eigen Huis hier bij zijn leden aandacht aan zou besteden”, denkt hij.

“Ongelukken zullen helaas blijven gebeuren, maar daar mogen we nooit onze schouders over ophalen. De Arbeidsinspectie moet wat mij betreft het aantal inspecties verhogen en kei en keihard straffen. Tegelijk weet ik ook wel dat zij niet in staat zijn het grote aantal projecten te controleren. Het zijn er gewoonweg te veel.”

Het is daarom de bedoeling dat er een campagne komt die mensen op het belang van vakmanschap wijst en laat zien waar een goede installateur aan moet voldoen, vertelt Minderman. “We kunnen nu eenmaal niet alles certificeren. Ik denk dat we als sector moeten kunnen laten zien dat we vakmanschap hebben en dat we de veiligheid hoog in het vaandel hebben. Dat moet ook getoetst kunnen worden, dan is erkenning voldoende.”