Dat de wereldwijde energietransitie voor een vraagexplosie naar kritieke mineralen zorgt is al langer bekend, maar het Internationaal Energieagentschap (IEA) maakt in zijn eerste Critical Minerals Market Review duidelijk hoe groot die vraagtoename is. De markt is in vijf jaar verdubbeld in omvang tot een waarde van 320 miljard dollar in 2022, de vraag naar lithium is verdrievoudigd, de vraag naar kobalt is met 70 procent gestegen en de vraag naar nikkel ging met 40 procent omhoog.

In april vond de G7-top plaats. De G7 bestaat uit de Verenigde Staten, Duitsland, Frankrijk, Italië, Japan, het Verenigd Koninkrijk en Canada, maar wordt standaard aangevuld met de Europese Unie. In aanloop naar de top tekenden de ministers van Klimaat, Energie en Milieu van de G7 een vijfpuntenplan voor het veiligstellen van kritieke mineralen en vroegen het IEA om hier toezicht op te gaan houden.

Lees ook: G7 vraagt Internationaal Energieagentschap om toezicht op kritieke mineralen te gaan houden

Ook zou het IEA vraag en aanbod gaan monitoren en dat is waarom de eerste editie van de jaarlijkse Critical Minerals Market Review is gepubliceerd. “Effectief beheer van kritieke mineralen is essentieel om ervoor te zorgen dat energie- en klimaatdoelstellingen worden omgezet in tastbare actie”, zei IEA-directeur Fatih Birol toen.

Eerder spraken de ministers van Financiën van de G7-landen ook al af om samen te gaan werken aan het veiligstellen van kritieke grondstoffen voor de energietransitie. De landen zouden eveneens bereid zijn om hier publieke financiering voor te gebruiken.

Lees ook: G7-landen willen samenwerken om energietransitiegrondstoffen veilig te stellen

Volgens het IEA is de markt voor mineralen die nodig zijn voor elektrische voertuigen, windturbines, zonnepanelen en andere technologieën de afgelopen vijf jaar in omvang verdubbeld. "Op een cruciaal moment voor de transitie naar schone energie wereldwijd, worden we aangemoedigd door de snelle groei van de markt voor kritieke mineralen, die cruciaal zijn voor de wereld om haar energie- en klimaatdoelstellingen te bereiken", aldus Birol.

“Toch blijven er grote uitdagingen. Er moet nog veel meer worden gedaan om ervoor te zorgen dat toeleveringsketens voor kritieke mineralen veilig en duurzaam zijn. Het IEA zal zijn vroege leiderschap op dit gebied voortzetten met baanbrekend onderzoek en analyse – en door regeringen, bedrijven en andere belanghebbenden samen te brengen om vooruitgang te boeken, met name tijdens onze Critical Minerals and Clean Energy Summit op 28 september.”

Energietransitie jaagt de vraag aan
Wereldwijd groeit de productiecapaciteit van hernieuwbare energieopwekkers aanzienlijk, dat blijkt uit The State of Clean Technology Manufacturing van het IEA. Door toenemende beleidsondersteuning en interesse van investeerders kan er in 2030 al voor 790 miljard dollar per jaar aan zonnepanelen, windmolens, batterijen, warmtepompen en elektrolysers worden gebouwd.

Lees ook: China wil monopolie op zonnepanelen houden: tot 850 gigawatt per jaar vanaf 2030

Voor de productie zijn ook grote hoeveelheden kritieke mineralen nodig. Van 2017 tot en met 2022 is de vraag naar lithium is verdrievoudigd, de vraag naar kobalt is met 70 procent gestegen en de vraag naar nikkel ging met 40 procent omhoog.

Niet alle vraag gaat naar de energietransitie, maar het aandeel dat is bedoeld voor groene energietoepassingen stijgt hard. In 2017 was 30 procent van de gevraagde lithium, 17 procent van de gevraagde kobalt en 6 procent van de gevraagde nikkel bedoeld voor groene energietoepassingen. In 2022 zijn die percentage opgelopen tot respectievelijk, 56, 40 en 16 procent. Daaruit blijkt dat de energietransitie ook echt dé belangrijkste factor is voor de toenemende vraag naar kritieke mineralen.

Om de groeiende vraag deze kritieke mineralen bij te benen, stegen ook de investering van grote mijnbouwbedrijven in de ontwikkeling ervan. 30 procent in 2022, terwijl de investeringen in 2021 ook al met 20 procent waren gegroeid. De grootste groei zit in de investeringen in lithiumontwikkeling, die groeide met 50 procent. Chinese mijnbouwbedrijven hebben hun investeringsuitgaven bijna verdubbeld in 2022.

Nationale strategieën
Steeds meer landen proberen hun eigen productie van kritieke mineralen uit te breiden en hun import te diversifiëren om minder afhankelijk te worden van andere landen en prijsschommelingen. Waar de prijzen tien jaar daalden door technische innovaties, stegen de prijzen van met name lithium en nikkel de afgelopen twee jaar sterk. Daarvoor zijn recent de Critical Raw Materials Act van de Europese Unie, de Inflation Reduction Act van de Verenigde Staten, de Critical Minerals Strategy van Australië en de Critical Minerals van Canada geïntroduceerd.

Lees ook: Wat gaan de Europese en Nederlandse industrieplannen betekenen voor de zonne-energiesector?

Ook de andere kant op wordt beleid gemaakt. Zo zijn Indonesië, Namibië en Zimbabwe rijk aan kritieke mineralen en hebben zij juist beleid gepresenteerd dat moet voorkomen mineraalerts onbewerkt uit hun land verdwijnt. Bewerkte mineraalertsen leveren immers veel meer op. Wereldwijd zijn de exportbeperkingen op kritieke grondstoffen sinds 2009 vervijfvoudigd.

De diversificatie die veel landen beogen is volgens het IEA maar beperkt gelukt. Sommige landen zijn zelfs afhankelijker van dezelfde of minder landen geworden. Op het gebied van lithium zit de grootste groei in China, waar de helft van de nieuwe lithiumfabrieken is gepland. Maar het kan nog schever, bijna 90 procent van de geplande nikkelraffinaderijen bevinden zich in Indonesië.

Hoewel China veel eerder is begonnen met het sluiten van strategische partnerschappen voor de import van kritieke mineralen, ziet het IEA ook een duidelijk risico. Zo is China bijvoorbeeld bijna volledig afhankelijk van de Democratische Republiek Congo voor het ontginnen van kobalt. China investeert fors in Afrikaanse en Latijns-Amerikaanse landen, maar heeft zijn kobaltvoorziening dus nog niet weten te diversifiëren.

Toekomstige ontwikkeling van vraag en aanbod
Er wordt wereldwijd volop naar nieuwe mijnmogelijkheden gezocht, vooral voor lithium. De zogeheten exploratie-uitgaven stegen in totaal met 20 procent in 2022, aan de zoektocht naar lithium werd 90 procent meer uitgegeven dan in 2021. Canada en Australië lopen daarin voorop met een groei van hun exploratie-uitgaven van meer dan 40 procent.

Als alle geplande projecten wereldwijd worden gerealiseerd, zou het aanbod in 2030 voldoende kunnen zijn om aan de vraag te voldoen. Daarbij baseert het IEA zich op de nationale klimaattoezeggingen. Maar de marges zijn klein en het IEA ziet ook een reëel scenario waarin het aanbod onvoldoende zal blijken.

In het klimaatneutrale scenario in 2050 van het IEA is de vraag naar kritieke mineralen in 2030 al drieënhalf keer groter dan nu. Elektrische auto’s en energieopslag hebben dan het grootste aandeel in de gevraagde 30 miljoen ton.

Een factor die druk legt op de vraag is dat elektrische auto’s – net als auto’s met een brandstofmotor – steeds groter worden, daarom ook een krachtigere batterij nodig hebben zo de vraag naar kritieke mineralen verder vergroten. Fabrikanten van batterijen, auto’s en bijbehorende apparatuur sluiten daarom steeds vaker langlopende afnameovereenkomsten.

Het komt ook steeds vaker voor dat deze fabrikanten zelfs direct investeren in mijnbouw en raffinage. Het IEA noemt als voorbeelden General Motors dat 650 miljoen dollar in Lithium Americas investeerde en Tesla dat plannen heeft om een lithiumraffinaderij te bouwen in de Verenigde Staten.

Om het aanbod veilig te stellen ziet het IEA drie uitdagingen. Ten eerste is het tempo van de energietransitie zo hoog dat het lastig wordt om vraag en aanbod altijd te matchen. Ten tweede wordt het moeilijk om kritieke mineralen in een divers aantal landen te delven.

Ten slotte wordt het moeilijk om het mijnen op een duurzame manier te laten verlopen, hoewel het IEA constateert dat de bijkomende CO2-uitstoot afneemt, blijft deze hoog. Daarnaast zijn de wateronttrekkingen tijdens de productie en raffinage tussen 2018 en 2021 bijna verdubbeld en blijft het “een vraagteken in hoeverre duurzaamheid serieus wordt overwogen door consumenten”.