Ik heb last van beroepsdeformatie. Overal waar ik kom, of ik nu door de stad loop of in een trein zit, valt mijn blik op de zonnepanelen op de daken en in het landschap. In mijn eigen wijk zie ik nieuw geplaatste systemen meteen en het maakt me altijd blij als er weer een buurtgenoot voor zonnestroom heeft gekozen. Ook de ontstane patronen in de paneelbedekking vallen op.

Op de schaal van één dak: veel mensen kiezen er nog steeds voor niet het gehele gunstige deel van het dak te bedekken; zelfs op de relatief kleine jarendertigwoningen uit mijn buurt. Want salderingsregeling. Dat wil zeggen: precies evenveel opwekken als het huidige jaarlijkse verbruik. Als iemand wel het hele dak vol legt, dan kun je er vergif op innemen dat er al een elektrische auto of warmtepomp in het spel is.

Het is jammer dat er stukken dak op woningen onbenut blijven. Voor de bewoner zelf, die waarschijnlijk binnen enkele jaren al meer elektriciteit gaat gebruiken door de opkomst van die elektrische auto en warmtepomp. Maar ook voor de overheid, die als opdracht heeft onze schaarse ruimte behoedzaam in te zetten. Aanbieders van systemen voor particulieren kunnen bewoners bewust maken van de mogelijkheden en proactief een grotere systeemvariant offreren. En laat stimuleringsbeleid vooral sturen op het optimaal benutten van deze daken.

Onder al die daken, met of zonder panelen, leven bewoners met een eigen verhaal. Vrienden uit de straat, die eerst moesten sparen om een instortend schuurtje te vernieuwen, hebben nu eindelijk tijd en geld om aan een zonnestroomsysteem te besteden. De nieuwe buurvrouw, die liet bij haar verhuizing meteen isolatie en zonnepanelen aanrukken en zit er nu warmpjes bij. De overburen zitten in een kleine VvE met drie andere huishoudens en hebben al ruzie over het noodzakelijk onderhoud, over zonnepanelen beginnen ze maar niet meer. En dan is er nog het studentenhuis op de hoek, nou daar zijn ze met héél andere dingen bezig dan zonne-energie.

De verschillen worden zichtbaar als een soort schaakbordpatroon op de daken en in de wijken
Heeft iemand een koophuis en spaargeld, dikke kans dat er zonnepanelen op het dak liggen. In veel andere gevallen: leeg dak. Dit patroon bevat belangrijke lessen voor de beleidsmaker die zon op dak wil blijven stimuleren en de energierekening van huishoudens wil verlagen. Wie heeft ze nog niet, waarom niet en hoe helpen we deze groepen? Ook voor marktpartijen ligt hier een kans met gerichte proposities en informatie op maat.  

Als we flink uitzoomen tot op de schaal van hele landen is er ook een schaakbordpatroon zichtbaar. Afgelopen jaar reisde ik lange tijd met mijn gezin in een camper door grote delen van Europa. Onderweg bleef ik uiteraard de zonnepanelen spotten (evenals mijn zoon van vijf, die krijgt er ook al oog voor).

Steeds als we een landsgrens passeerden viel me op hoe het aantal en type systemen abrupt veranderde. Estland: behoorlijk wat veldsystemen en woningen met panelen. Letland: nauwelijks. Hongarije: veel systemen op dak en land. Roemenië: slechts wat daksystemen. Zonovergoten Griekenland: veel woningen met panelen en veel grote grondgebonden systemen. Net zo zonovergoten Kroatië: bijna geen enkel dak met PV.

Waar komen deze grote verschillen vandaan?
Hoe zonnig het land is speelt nauwelijks een rol, dat is duidelijk. Het gemiddelde inkomen per inwoner speelt mee, maar is zeker niet doorslaggevend. Ik denk dat stimuleringsbeleid, gekoppeld aan klimaatdoelstellingen, en draagvlak het grote verschil maken.

Nederland steekt er in Europa (en wereldwijd!) met kop en schouders bovenuit qua geïnstalleerd vermogen per inwoner. We hebben het gewoon supergoed gedaan, met de SDE-regeling en salderingsregeling als grote aanduwers.

Nu willen we de salderingsregeling afschaffen (om begrijpelijke redenen) en de SDE++ zal na 2025 flink wijzigen. Maar we hebben nog een lange weg te gaan in de energietransitie en meer zonnestroom is daar een cruciaal onderdeel van. Mijn oproep: sta goed stil bij de successen en de missers uit het verleden bij het inrichten van nieuw beleid. De klimaatdoelen halen is net schaken: elk stuk(je beleid) heeft eigen sterktes en zwaktes en je moet ver vooruitdenken om te winnen.