Glazen bollen kun je beter aan politici overlaten. Zij pretenderen immers: ‘Regeren is vooruitzien’. Daarmee wordt uiteraard bedoeld dat goed bestuur rekening houdt met toekomstige ontwikkelingen. Maar gebeurt dat wel voldoende? En als het al rekening houdt met de toekomst, is het daar dan wel transparant over? In mijn ogen is juist die transparantie cruciaal om een vertrouwensband tussen volk en politici te onderhouden. Schiet je tekort, dan daalt het vertrouwen in de politiek en ligt het speelveld open voor populistisch gedachtegoed.

Daarom zou ik de populaire politieke frase graag willen uitbreiden als volgt; ‘regeren is vooruitzien én daarover transparant zijn’. Vroeg of laat komt er een nieuw kabinet, met als basis voor zijn beleid een regeerakkoord. Relatief simpel op papier, maar een schrille tegenstelling met de complexiteit van de opgaven die voor liggen. Of het nu gaat om immigratie, het stikstofprobleem, de woningnood of de energietransitie. In tegenstelling tot wat populisten je graag doen geloven, is de werkelijkheid er nu eenmaal een van veelvormigheid en nuance.

Vooruitzien is niet genoeg

Ik pleit ervoor om die complexiteit juist bloot te leggen bij het volk! Door de bevolking juist in te lichten over de omvangrijkheid en samenhang van nationale bestuurlijke uitdagingen, investeer je in een politiek-maatschappelijke vertrouwensband. Die vertrouwensband is cruciaal voor een adequaat landsbestuur dat ook politiek lastige, maar noodzakelijke keuzes kan verdragen.

Zo’n bestuurlijke uitdaging is een systeem dat pas in 2028 in werking treedt. Dat lijkt vandaag de dag wellicht een ver-van-je-bedshow. Toch is dit systeem een van de vele onderwerpen waarvoor een nieuw kabinet rekenschap zal moeten geven. Het gaat over ETS2: een tweede emissiehandelssysteem naast het emissiehandelssysteem dat we sinds 2005 al hebben voor de elektriciteitssector en de industrie. Dit in de hele EU geldend wordende systeem heeft als doelstelling om CO2-uitstoot in met name het wegvervoer en de gebouwde omgeving omlaag te brengen.

De kosten van ETS2

Economisch gezien is het een slim systeem. Het maakt namelijk niet uit waar de CO2-reductie in de EU plaatsvindt. Daardoor kan de goedkoopste CO2-reductie als eerste plaatsvinden.

Het werkt als volgt: Het nieuwe emissiehandelssysteem verplicht energieleveranciers om de CO2-uitstoot van hun klanten af te dekken door emissierechten te kopen en af te boeken. Er is een gelimiteerd aantal emissierechten beschikbaar dat elk jaar afneemt. Deze emissierechten zijn verhandelbaar, waardoor er een prijs ontstaat voor deze rechten. De kosten die energieleveranciers – zowel voor warmte als voor brandstoffen – maken, zullen worden doorberekend aan de eindgebruiker. Ofwel, de energierekening voor de burger en de kosten aan de pomp lopen op.

Uit een brief van (demissionair) minister Hermans van Klimaat en Groene Groei (van 4 november 2024) blijkt dat dit systeem tot een kostenopslag van zo’n 11-13 eurocent per liter benzine of diesel en 10 eurocent per kubieke meter aardgas kan leiden. Voor gemiddelde huishoudens telt dit op tot een paar honderd euro extra aan kosten vanaf 2028.  De daadwerkelijke kostenstijging is op dit moment nog niet vast te stellen omdat de markt voor ETS2-rechten nog grotendeels gevormd moet worden.

De kostenopslag van ETS2 komt bovenop de afschaffing van de salderingsregeling (een jaar eerder). Beide zijn voor de consument kostenverhogend, maar treffen wel een ander doel. Het ETS2 heeft als doel het stimuleren van verdere verduurzaming in onder andere de gebouwde omgeving. Het afschaffen van de salderingsregeling is het gevolg van het gegeven dat het doel van die regeling – het volwassen maken van zonne-energie – is behaald.

Gegeven de reeds bijgestelde klimaatdoelen, waaronder een 90%-reductiedoel in 2040, is het in werking treden van dit emissiehandelssysteem praktisch vrijwel onomkeerbaar. Toch blijft de boodschap over de gevolgen van dit systeem tot nog toe grotendeels onderbelicht. Wellicht omdat 2028 nog niet direct om de hoek is. Toch is een goede voorbereiding het halve werk.

Niet wegmoffelen, maar uitleggen

De bijkomende boodschap van een oplopende energierekening is wellicht ongemakkelijk. Er zijn juist politieke maatregelen te nemen om de impact te verkleinen, of de kosten daar te laten landen waar ze te dragen zijn. Het ETS2 is er voor gemaakt om een financiële prikkel te geven die mensen helpt investeringen te doen in CO2-besparende maatregelen.

Als die prikkel wordt gecombineerd met slimme aanvullende maatregelen op nationaal niveau, hoeft de pijn niet door iedereen gevoeld te worden. Een slimme aanpak kan mensen juist ontzien en helpen met een omschakeling naar een schone en betaalbare energierekening. Zo hoeft de boodschap – als hij maar op tijd en goed uitgelegd wordt – geen probleem te zijn voor het volk.

Het is dan dus wel van belang dat de burger wordt meegenomen in dit verhaal. Als je als politicus wat wilt doen aan het vertrouwen in de politiek, is tijdige inzage en consultatie van het volk bij dit dossier de uitgelezen kans.

Regeren is vooruitzien. Maar wees dan ook transparant! Doe je dat niet, dan loop je het risico dat ook het komende kabinet het vertrouwen van de kiezer al kwijt is voordat het goed en wel begonnen is. Daarmee maak je de bodem opnieuw vruchtbaar voor het welig tieren van populistische wortels.

Begin dus niet met wegmoffelen, maar met uitleggen!