Uit recent onderzoek van het RVO blijkt dat het merendeel van de SDE+(+) aanvragen voor zonneprojecten tussen 2021 en 2024 uiteindelijk niet wordt gebruikt. Een toenemend aantal bedrijven overweegt minder te investeren in hun zonne-portfolio en hoewel er nog steeds geen sprake is van een verkoopgolf, lijkt de markt zich op een keerpunt te bevinden.  

De Nederlandse markt is in hoog tempo uitgegroeid tot een van de mondiale koplopers in geïnstalleerd PV-vermogen per inwoner.  Echter moet er voor de energietransitie tot 2030 jaarlijks nog 3,5 terawatt aan zonnestroom bij (huidig 2,1). Dit terwijl negatieve stroomprijzen lijken te duiden op een verzadigde markt. Om duurzaam te kunnen voorbestaan, moeten veel zonnestroomproducenten zich aanpassen. Wij zien, als stroombeurs, steeds meer producenten transformeren van lange termijn PPA- management naar een multi-market strategie. Er zijn meerdere uitdagingen die ervoor zorgen dat zonnestroomproducenten financieel onder druk staan en deze stap maken.  

Ten eerste zijn stroomprijzen na de energiecrisis substantieel gedaald. In augustus 2022 bereikte het weekgemiddelde op de Day-Ahead markt een piek van bijna 600 euro per megawattuur. Drie jaar later, liggen de prijzen rond de 70 euro per megawattuur (>-85 procent). Aangezien veel PPA’s gebaseerd zijn op deze prijzen is het logisch dat de huidige PPA-prijzen dan ook substantieel lager zijn. TNO verwacht dat deze prijzen de komende jaren verder zullen blijven dalen. 

De tweede uitdaging zit in stijgende onbalanskosten. Zonder mogelijkheid om vlak voor levering te handelen, lopen zonnestroomproducenten vaak aanzienlijke onbalans risico’s. PICASSO market-coupling heeft cross-border arbitrage verbeterd, maar extreme events (3.990 euro per megawattuur in juni) demonstreren de aanhoudende volatiliteit in de onbalansmarkt. Daarnaast brengt het grotere aandeel regeltoestand-2-kwartieren systematische risico’s met zich mee. Alle BRP’s hebben hierbij blootstelling, ongeacht de richting van hun portfolio-onbalans.

De volatiliteit in ons net wordt in grote mate veroorzaakt door het groeiende aandeel van hernieuwbare opwekking en het snel op en af-schalen van productie. Het gebrek aan flexibiliteit rond het moment van levering, door middel van Intraday-handel of slimme curtailment, betekent dat onbalanskosten steeds zwaarder meewegen in het financiële plaatje van zonnestroomproducenten. Zonder real-time portfolio optimalisatie dicht op het moment van levering lopen zonnestroomproducenten excessieve onbalanskosten op. Deze volatiliteit benadrukt het belang van geavanceerdere strategieën. 

Als laatste zien we een veranderend subsidie landschap. De afbouw van de SDE (bijvoorbeeld met compensatie tijdens negatieve-prijs uren) en uiteindelijke vervanging ervan betekent dat zonnestroomproducenten minder op subsidies kunnen rekenen voor hun businesscase. Deze uitdagingen vereisen een fundamenteel andere aanpak. Waar traditionele businessmodellen falen door marktvolatiliteit, ontstaan nieuwe kansen voor stroomproducenten die durven te diversifiëren. 

Een bijkomend knelpunt is het gebrek aan flexibiliteit bij veel grote energieleveranciers. In de praktijk hanteren zij vaak nog een traditionele werkwijze, met weinig transparantie richting producenten en een relatief beperkt aanbod aan toegang tot de verschillende spotmarkten. 

Gelukkig zien we hierin ook steeds meer beweging. Moderne energieleveranciers, die hun klanten deze transparantie en markttoegang wel kunnen bieden, gespecialiseerde partijen op het gebied van EMS, forecasting, trading en zelfs ondersteuning bij het door een stroomproducent zelf worden van een BRP.

Deze recente ontwikkelingen betekenen dus dat het steeds belangrijker wordt om meer waarde te halen uit zonne-systemen. We zien dat er wel degelijk kansen zijn voor rendabele systemen. Het diversifiëren van de markten waarin wordt gehandeld, door bijvoorbeeld ook te handelen in balancerings- en congestiemarkten zorgt voor een betere spreiding van risico’s. Ook kunnen zonnestroomproducenten met slimme sturing en continue optimalisatie profiteren van de volatiliteit op de spotmarkten. Een concreet voorbeeld van de voordelen van een multi-market strategy is het verminderen van onbalans risico’s.

Door dichter op het moment van levering nog toegang te hebben tot de spotmarkten, zoals de Europese XBID Intraday markt, kunnen stroomproducenten per forecast-update hun onbalansposities (t.o.v. de day-ahead positie die zij hebben ingeboden) verkleinen.  

De zonnestroomproducenten die nu investeren in multi-market strategieën en flexibiliteitstechnologie, positioneren zich als winnaars in de post-subsidie energiemarkt. De vraag is niet óf deze transformatie komt, maar wie er klaar voor is.