Het uiterlijk van zonnepanelen is door de jaren heen veranderd en heeft ondertussen veel meer mogelijkheden qua kleur, vorm en toepassing. Hoe belangrijk is het design van technieken zoals zonnepanelen? Daarover vertelt universitair docent industrieel ontwerp Wouter Eggink, die bij de Universiteit Twente onder andere onderzoek doet naar de relatie tussen, design, mens en techniek.

Eggink: “Vanuit industrieel design engineering en de geschiedenis zie je vaak eenzelfde patroon. In het begin is een nieuwe technologie gericht op het werkend krijgen van de techniek, de betrouwbaarheid en het rendement. Maar als zo’n productcategorie dan meer volwassen wordt, zijn er meerdere fabrikanten die allemaal het product verkopen met een vergelijkbaar rendement. Dus dan ontstaat er een markt waarin ook andere criteria gaan meewegen, dan kan het uiterlijk ook gaan meespelen in de aanschafbeslissing.”

Dit soort veranderingen komen zowel vanuit vraag van de consumenten als het aanbod van nieuwe technologieën, volgens Eggink. “Er is zowel technology push omdat het interessant is om nieuwe technologieën te exploreren. En er is ook market pull omdat de markt steeds volwassener en verzadigder wordt als het ware en daardoor is er behoefte aan nieuwe mogelijkheden.”

Opvallen of verstoppen
Eggink: “Tot nu toe zijn zonnepanelen vooral veel zwarter geworden, net als de zwarte ophanging, zodat het ook wat minder opvalt. Vroeger had je grijze randen, waren de zonnecellen blauw en zag je de banen van de contacten heel duidelijk. Bij de panelen die het meest worden toegepast zie je dat ze helemaal zwart zijn geworden.”

“Maar er wordt wel degelijk veel onderzoek gedaan naar andere kleuren om dus ook die markt te vergroten, zodat het ook bij ander soort gebouwen minder opvalt of juist een versiering kan zijn. Er zijn zonnepanelen die een andere basiskleur hebben, tot witte panelen aan toe, en er zijn verschillende manieren om een zonnepaneel te bedrukken zodat je er een afbeelding of structuur op kan maken.”

Op die manieren kan je zonnepanelen op laten gaan in de omgeving, bijvoorbeeld door ze te bedrukken met een baksteenpatroon en op te hangen aan de gevel. Ze kunnen ook een opvallend ontwerp krijgen en zo reclame of als versiering voor het gebouw, vertelt Eggink. “De crux is natuurlijk dat als je een zonnepaneel bedrukt, je als het ware een deel van de lichtopbrengst afdekt, maar er zijn slimmigheden op bedacht om dat bijvoorbeeld te doen op plekken waar de bedrading zit, zodat het rendement zo min mogelijk wordt beperkt.”

Op die manier zorgen sommige designs voor een onopvallend uiterlijk, terwijl andere ontwerpen een apparaat juist mooier maken of laten opvallen. “Dat zijn twee verschillende strategieën die ook wel naast elkaar kunnen bestaan. Dus aan de ene kant het verstoppen en aan de andere kant het accentueren als iets bijzonders of waardevols”, zegt Eggink.

“Dat zijn denk ik ook verschillende ideeën die in de maatschappij leven. Aan de ene kant mensen die heel trots bezig zijn met duurzame energie en besparen en dat willen laten zien. En aan de andere kant mensen die het meer zien als een noodzakelijk kwaad, en dan werkt het misschien beter om het wat te verstoppen.”

Eggink ziet niet alleen ontwikkeling in de kleuren van zonnepanelen, maar ook dat ze op andere manieren toegepast kunnen worden. Bijvoorbeeld door ze te integreren in dakpannen, aan de gevel te hangen in plaats van op het dak te leggen, flexibele zonnecellen maken het makkelijker om ze toe te passen in ronde oppervlakten en kunnen LSC’s (Luminiscent Solar Concentrators) bijvoorbeeld gebruikt worden bij schermen langs de snelweg.

Volgens Eggink zijn dit soort ontwikkelingen te danken aan het feit dat de markt voor zonnepanelen volwassener wordt. “Die bedrukte of zonnepanelen met een kleur hebben een lager rendement en zijn duurder dan de standaard zonnepanelen. Dus dat doe je alleen als je er reden toe hebt om het dak niet met die standaard panelen vol te leggen.”

Interactie tussen mens en techniek
Eggink doet binnen de onderzoeksgroep interaction design onderzoek naar de relatie tussen mens en technologie. “Dit soort apparaten zijn een goed voorbeeld van wat we noemen ‘technologie die in de achtergrond is’. Dus technologie die invloed heeft op jou zonder dat je daar altijd bij stilstaat. Die zorgt voor een aangenaam klimaat of een lagere energierekening, maar zolang die het doet, merk je daar niks van als het ware of ben je er niet mee bezig. Dat noemen we in de techniek-filosofie een background relationship.”

“Wat je wel ziet is dat fabrikanten dat soms jammer vinden en dus proberen de relatie met het apparaat te versterken. Dat komt dan meestal in de vorm van een app op je telefoon waarbij je dan meldingen krijgt dat je zonnepanelen het goed doen of zoveel energie hebt bespaard, zodat je als consument wordt verleid om toch nog eens aan het apparaat te denken.”

Volgens Eggink is dit een meer kunstmatige interactie, maar die kan wel degelijk in bepaalde behoeften van de consument voorzien. Ze hebben een investering gedaan en kunnen er op deze manier trots op zijn dat ze duurzaam bezig zijn of bijhouden hoeveel het oplevert.

Is het, in het kader van een snelle energietransitie, eigenlijk wel belangrijk om met het uiterlijk van apparaten zoals zonnepanelen bezig te zijn? Volgens Eggink sluiten die twee elkaar niet uit. Bovendien zouden ontwikkelingen in design er volgens hem voor kunnen zorgen dat dit soort technieken gebruikt gaan wordend op plekken waar dat eerst lastiger of minder gewenst was.

“Aan de ene kant kan het het toepassen makkelijker maken op de plekken waar het al gebeurt, zodat het mooi én snel gaat. Aan de andere kant kan geprobeerd worden om het toepassingsgebied te vergoten door nieuwe ontwikkelingen.”