Op 29 mei onthulde Forteiland Pampus een duurzaam en zelfvoorzienend energiesysteem. Hiermee is het forteiland de eerste Nederlandse UNESCO-werelderfgoedlocatie die volledig zelfvoorzienend en fossielvrij functioneert. Door zonne-energie, windenergie, waterstof, biovergisting en thermische energie te integreren in een geavanceerd energiemanagementsysteem, kan het eiland zichzelf het hele jaar door van groene stroom en warmte voorzien.

Het in het IJmeer gelegen kunstmatige eiland werd gebouwd als onderdeel van de Stelling van Amsterdam, en was bedoeld om Nederland te verdedigen tegen aanvallen vanuit de Zuiderzee. Pampus eiland was in de beginjaren in de negentiende eeuw al zelfvoorzienend. En heeft anno 2024 deze off-gridstatus teruggekregen door verschillende duurzame technologieën te laten samenwerken.

“Hoewel we tegenwoordig geen militaire vijand hebben, strijden we wel gezamenlijk tegen klimaatverandering. We moeten een nieuwe balans vinden in wat de omgeving te bieden heeft en wat we daarvan kunnen gebruiken”, aldus Tom van Nouhuys, directeur van Forteiland Pampus, tijdens de officiële opening.

Ook Rob Jetten, demissionair minister voor Klimaat en Energie, was bij de opening aanwezig. “Tijdens mijn periode als minister voor Klimaat en Energie was de ambitie om de Nederlandse eilanden in tien jaar tijd te verduurzamen. Dat is op veel plekken nog een puzzel. Pampus kan een mooi voorbeeld zijn voor andere eilanden en het is mooi om dit in de laatste weken van mijn ministerschap nog te kunnen zien.”

Het verduurzamen van werelderfgoed
Het project heeft maar liefst tien jaar geduurd. Eén van de uitdagingen waarmee het eiland werd geconfronteerd, was de complexe regelgeving rond de aanpassing van werelderfgoed. Jetten legt aan Warmte365 dat Pampus een goed voorbeeld heeft neergezet voor werelderfgoedlocaties die in de toekomst willen verduurzamen. “Het is spannend om aan monumenten te sleutelen, maar Forteiland Pampus heeft echt een doorbraak gemaakt met een slim energiesysteem. Dat zal ook zorgen voor meer bewustwording over de verduurzaming van werelderfgoed bij overheden.”

“Lange tijd was het bijvoorbeeld ook niet mogelijk om zonnepanelen te plaatsen op rijksmonumenten, maar ook hier is regelgeving versoepeld, waardoor rijksmonumenten nu ook makkelijker kunnen verduurzamen. Ik verwacht dat werelderfgoedlocaties dit voorbeeld zullen volgen. Daarnaast laat Pampus eiland zien dat er een belangrijke taak ligt bij de overheid om het vergunningsproces rondom werelderfgoed te versimpelen”, vertelt Jetten verder.

Het ontwerp
De kern van het duurzame energiesysteem bevindt zich op de locatie van de oude steenkolenveld. Waar vroeger steenkolen lagen opgeslagen ligt nu een zonneveld met een vermogen van 40 kilowattuur. Ook zijn er twee windmolens geplaatst op de plek waar vroeger windrotoren stonden.

Onder de zonnepanelen ligt de technische ruimte, bestaande uit verschillende straten. De eerste straat is bedoeld voor de opslag van elektriciteit, legt Nils Potma, medewerker op het forteiland, uit.

“Hier wordt de opgewekte energie opgeslagen in een litihum-ionbatterij van 372 kilowattuur. Pampus heeft zelf een gemiddeld energiegebruik van 150 kilowattuur per dag. Wanneer de batterij voldoende is opgeladen, maar er nog energie over is, dan gebruiken we de elektrolyser om waterstof te produceren met water uit het IJmeer.”

In de volgende straat wordt organisch afval omgezet in biogas door middel van een biovergister. Zodra er voldoende gas is geproduceerd gaat het gas via een compressor naar opslagtanks, hier kan het gas worden opgeslagen om in de winter te gebruiken.

In de laatste straat wordt er via collectoren warmte van de zon opgevangen. Deze warmte wordt opgeslagen in een buffervat. Deze vaten dienen als opslag voor thermische energie, en kunnen warmte opslaan om in de winter te gebruiken. Al deze technologieën werken optimaal samen via een slim energiemanagement systeem.

Financiering
Het project is gefinancierd met financiering uit fondsen en overheden, daarnaast hebben partners bijgedragen. Het project heeft in totaal 4 miljoen euro gekost. Ondanks de financiering uit verschillende hoeken is het Forteiland nog op zoek naar een half miljoen euro.