De energietransitie in Nederland gaat soms in een razendsnel tempo, maar traditionele netverzwaring kan de groeiende druk op het elektriciteitsnet niet bijbenen. Dat leidt onder meer tot netcongestie. Nu verschuift de focus van veel partijen in de sector op van offshore naar onshore: het ontwikkelen van slimme, flexibele en betrouwbare energienetwerken die opwekking op zee verbinden met de vraag op land en zo de basis leggen voor een toekomstbestendig energiesysteem. In een webinar van TNO wordt hier dieper op in gegaan.

Iraxte Gonzalez, programmamanager energiesysteeminformatie bij TNO, Martijn van Berlo, projectontwikkelaar bij Vattenfall, Jiajun Cen, directeur van het bedrijf AquaBattery en Rob Kreiter, directeur van TKI Energie en Industrie zijn te gast. Maarten Bouwhuis leidt het webinar.

Elke gast krijgt ruimte voor een key note. Die van Gonzalez gaat over hoe netcongestie een ‘bottleneck’ is voor het Nederlandse energiesysteem. “In 2024 werd 60 procent van de hernieuwbare energie gebruikt voor elektriciteitsproductie”, steekt ze van wal. “Dat is meer dan de helft van ons verbruik. Twintig procent was voor warmte en koeling. Maar wind en zon worden in grote pieken geproduceerd. Het energienet is niet ontworpen voor deze hoeveelheden en is simpelweg niet klaar voor de huidige situatie.”

“We voelen de gevolgen al”, gaat ze verder. “In het nieuws zien we de laatste maanden dat aan de vraagkant lange wachtlijsten ontstaan voor industriële elektrificatie. Industrieën en hernieuwbare-energieprojecten lopen vertraging op en er is toenemende onzekerheid. Maar de industrie moet verduurzamen om de gestelde doelen te kunnen halen en dat gaat niet gebeuren zolang bedrijven geen duidelijk businessmodel hebben.”

Onzekerheid of het net het aan kan

Volgens Gonzalez zullen belangrijke spelers in de sector aarzelen om grote investeringen te doen door de onzekerheid of het net dat wel aan kan. Ze is wel positief over het feit dat de overheid heeft aangekondigd dat er maatregelen komen, zoals het garant stellen van subsidies, zodat projecten op dat vlak geen problemen zullen ondervinden om door te gaan. De subsidies voor 2026 zullen aanzienlijk zijn om de bouw van windparken te ondersteunen.

“De keerzijde is dat de structuur onvoldoende blijft, zelfs met al het geld dat wordt geïnvesteerd in de sectorn”, zegt Gonzalez. “We hebben een toekomstbestendig, emissievrij systeem nodig. We moeten een slimmer netwerk creëren en meer uit het huidige net halen. Wat betekent dat? Het vraagt om een combinatie van offshore en onshore flexibiliteit en flexibel verbruik.”

Gonzalez ziet haar voorstel als een grote kans voor Nederland. “In 2030 heeft Europa vijf keer zoveel energie-flexibiliteit nodig: 1.600 terawattuur per jaar. Dat is een enorme markt. Om hiervan te profiteren moeten we innovatie en investeringen in batterijen en waterstofopslag versnellen. Dat is ook het doel van TNO: we willen bijdragen aan een toekomstbestendig energiesysteem voor Nederland.”

Hernieuwbare energie is goedkoper dan steenkool
“Het is onvermijdelijk dat we volledig van fossiele brandstoffen afstappen”, neemt Van Berlo het stokje over. “Ze raken op en naarmate de schaarste toeneemt neemt de prijsvolatiliteit toe en worden we kwetsbaarder. We hebben hier geen bergen, dus wind en zon zijn de bronnen waar we het mee moeten doen. De uitrol daarvan is succesvol geweest. Het is eigenlijk een wonder dat hernieuwbare energie zo goedkoop is geworden, het is nu wereldwijd goedkoper dan steenkool. Offshore wind is in Nederland de goedkoopste bron.”

“Maar tot nu toe hebben we vooral gekeken naar individuele businesscases per project. Dat wordt een probleem als er te veel hernieuwbare bronnen op het net komen. De prognose voor 2050 laat zien dat we dan nog veel meer variabele bronnen hebben en dat productie niet altijd aansluit op de vraag. Dat creëert onbalans en negatieve energieprijzen.”

Van Berlo pleit voor oplossingen op de korte, middellange en lange termijn. De kern daarvan is dat de productie en afname overeen moeten komen. Er moet een fossielvrij energiesysteem komen waarin er naar de totale kosten wordt gekeken. Tot die tijd liggen de kansen volgens Van Berlo in nieuwe contractvormen: directe afname en energiehubs.

Redeneren vanuit de toekomstige situatie

Het bedrijf AquaBattery, waar Jiajun Cen directeur van is,  is voor opslag op de lange duur. “Het energiesysteem van de toekomst ziet er anders uit dan vandaag, en dat is een uitdaging omdat we geen gezamenlijk beeld hebben van hoe het eruit moet komen te zien”, gaat Cen verder. “De stappen in de transitie zijn moeilijk te plannen. Wanneer kies je voor opslag of iets anders? We moeten meer met elkaar in gesprek. We zien allemaal dat elektrificatie toeneemt en dat we meer hernieuwbare energie willen gebruiken. Maar dat veroorzaakt instabiliteit. Om dat op te lossen is flexibiliteit nodig en opslag kan die leveren.”

Rob Kreiter richt zich meer op innovatie en beleid. “Vandaag gaat het vooral over elektrificatie. In de industrie vervangen we gas en fossiele brandstoffen door elektrische warmte. Er zijn successen: gasboilers worden steeds vaker vervangen door warmtepompen, vooral in de papier- en voedingsindustrie en deels in de chemie.”

“Maar bij hoge temperatuurwarmte lopen we vast. De industrie heeft te maken met hoge energieprijzen en onvoldoende netcapaciteit”, gaat hij verder. “Aan de aanbodkant zien we dat offshore windondernemingen met minder gunstige condities te maken hebben. De ontwikkeling stagneert. De reden is duidelijk: we proberen nieuwe energie in een oud systeem te proppen. Het bestaande systeem heeft zijn grens bereikt.”

“We moeten het anders aanpakken. We moeten het energiesysteem terug redeneren vanuit de toekomstige situatie niet vanuit het heden. Waar ik daar mee bedoel is dat we nu hernieuwbare energie in het systeem duwen, maar we moeten daar anders over na gaan denken, namelijk in waardeketens.”

Om dat te doen is de eerste stap volgens Kreiter al gezet met energiehubs, plekken waar opwek, transport en opslag samenkomen. Meerdere partijen werken samen en energie wordt lokaal gebruikt. De uitbreiding van hernieuwbare opwek moet hand in hand gaan met het eindgebruik, zodat voor beide kanten een gezonde businesscase ontstaat. De uitdagingen van vandaag zijn door onszelf veroorzaakt volgens Kreiter. De maatregelen die nu genomen worden zijn volgens hem vooral lapmiddelen. “Het is tijd voor de volgende stap: praten over een nieuw systeemontwerp in plaats van het oude blijven repareren.”

“We moeten ook stoppen met denken in individuele businesscases”, zegt Kreiter.
“De vraag die iedereen zichzelf moet stellen is wat je moet doen om deel te zijn van die nieuwe waardeketen. Investeringen moeten niet alleen jouw bedrijf helpen, maar het systeem als geheel.”