De veiligheid van PV-installaties is tegenwoordig een heikel punt, door een combinatie van veel nieuwkomers in de branche en incidenten die tot ophef leidden. Henry Lootens is expert op het gebied van elektrische installaties en maakt zich zorgen. Volgens hem worden veel apparaten of onderdelen van installaties niet gebruikt waar ze voor ontworpen zijn: “Ik zeg altijd: je kan met een auto ook 180 over een 50 kilometer per uur weg rijden. Je kan altijd verkeerde dingen doen met spullen die goed zijn.”

Bij een hevige brand in Arnhem in juni van het afgelopen jaar werd de brandweer verhinderd in het blussen door de zonnepanelen, die het hele dakoppervlak bedekte. Het bericht werd breed gedeeld en leidde tot bezorgde reacties over de veiligheid van PV-installaties.

Zowel de problemen als de zorgen ontstaan voor een groot deel bij een gebrek aan kennis van elektrische installaties. Dit is iets waar Henry Lootens geen last van heeft: Lootens is naast zelfstandig installateur ook bestuurder bij stichting Gelijkspanning Nederland, waar hij zich al lange tijd inzet voor het verspreiden van kennis over installaties op gelijkspanning.

Hierdoor kijkt hij met een kritisch oog naar bepaalde ontwikkelingen in de PV-sector. De manier waarop we onze elektrische systemen gebruiken veranderd snel en Lootens waarschuwt dat niet alle onderdelen hiervoor gemaakt zijn. Solar365 sprak met Lootens over veiligheid bij PV-installaties, en twee onderwerpen in het bijzonder: de meterkast en stekkerklare zonnepanelen.

Het onderstaande gesprek is bewerkt voor lengte en duidelijkheid.

Wat zie jij als de grootste veiligheidsrisico’s rondom PV-installaties momenteel?
"Vooral de meterkast, omdat er nu ineens stroom van de “verkeerde” kant komt. Dat zie ik op dit moment wel als het grootste veiligheidsrisico. We gaan binnenkort ook meer doen met batterijen, dus dan krijgen we nog meer bronnen die energie de andere kant op sturen.

Dat is iets waar we beter rekening mee moeten houden: wat is de staat van die meterkast waar we op in moeten prikken. Voldoet die nog wel aan wat we nodig hebben voor de energietransitie op het gebied van woningen?

Vroeger was het spannendste dat er gebeurde dat de wasmachine aanging. Dan is het twee of drie uurtjes een beetje druk, afhankelijk van wat voor wasprogramma je aanzet. Maar nu gaan we zes, zeven, acht uur auto’s laden, elektrisch koken, warmtepompen draaien: die meterkast wordt veel zwaarder gebruikt.

Daarbij komt dat waar vroeger de stroom altijd alleen uit de straat kwam, het nu ook van de daken en eventueel de batterijen komt. Dat betekent dat er in theorie meer stroom door de meterkast heen kan lopen dan waar die ooit voor ontworpen was, omdat er stroom van meerdere kanten komt.

Als je een kabel ontwerpt voor 16 ampère en je gebruikt 16 ampère, dan klapt die automatisch eruit. Maar als je een paar ampère toevoegt op diezelfde groep, omdat je stekkerklare zonnepanelen gaan leveren, kan het misschien wel oplopen tot 21 of 22 ampère. Daar is die kabel niet langdurig voor geschikt."

Waar zouden installateurs op moeten letten om die risico’s te minimaliseren? Wat zou er beter kunnen?
"Als je een klus hebt bij een particulier: kijk goed naar de meterkast. Ga het gesprek aan over wat hun wensen zijn op de korte en middellange termijn. Willen ze ooit elektrisch rijden? Elektrisch koken? Zo ja, pak dan gelijk de meterkast goed aan zodat ze de komende tien of twintig jaar klaar zijn.

Het moeilijke is dat dat natuurlijk wel geld kost en dat moet je weer verkopen. Hoe ga je dat uitleggen aan je klant? We komen ook uit een periode waarin we het hartstikke druk hadden. Dus waarom zou je dan zoveel moeite doen voor een nieuwe meterkast, als ik ook gewoon snel die panelen op het dak kan leggen en doorgaan naar de volgende klus? Even gechargeerd, zeg maar.

Ik hoop nu het wat rustiger is dus dat installateurs wat meer hierover nadenken, over hoe we ervoor zorgen dat we niet elk jaar hoeven terug te komen."

Is dat een boodschap die er bij klanten goed in gaat?
"Als jij het goed kan uitleggen als installateur, dan zijn klanten best bereid om een nieuwe meterkast te kopen. Ik vind het sowieso altijd wel leuk om te zien dat als je over veiligheid begint, de meeste klanten wel zenuwachtig worden en met je meegaan. Ik sta ook voor de klas, en ik zeg altijd grappend: ik zou niet adviseren dat je de klant bang moet maken, maar het helpt wel."

Zeker nu veel mensen wel eens iets in het nieuws voorbij hebben zien komen over brand bij een PV-installatie.
"Ja, dat is natuurlijk wel echt Nederlands. Wanneer gaan wij dingen doen? Als het vaak genoeg misgaat. Dus je hoopt af en toe bijna op branden die niet te ernstig zijn, omdat je anders nooit dit soort veiligheidsaspecten erdoor krijgt.

We gaan door de energietransitie die meterkast toch een stuk meer gebruiken. Waar we vroeger vier of vijf groepen hadden, hebben we nu al vier groepen in de keuken. Dus waar het vroeger niet zo’n spannend onderdeel was, moeten we nu misschien toch maar kijken of die in orde is."

Onlangs liet je je ook kritisch uit over stekkerklare (plug & play) zonnepanelen. Hoe kijk je naar de veiligheid van die producten?
"Het product kan wel goed zijn, alleen er is een groot risico dat het verkeerd gebruikt wordt. Daarmee zeg ik niet dat je het van de markt moet halen, want je kunt het ook op een goede manier gebruiken. Maar fabrikanten hebben wel een belangrijke rol in de informatievoorziening, over hoe je het dan veilig moet doen.

Bij het gebruiken van zonnepanelen op een stekker krijg je een situatie dat je energie gaat invoeren op een groep waar al meerdere gebruikers op zitten, waardoor je overbelasting kan krijgen. We hebben al best veel gedoe met de overbelasting van meterkasten op dit moment, met reguliere zonnepaneleninstallaties. Laten we dus alsjeblieft niet nog meer risico’s toevoegen.

Het voordeel van de normale zonnepaneleninstallatie is dat de kabel van de omvormer naar de panelen nieuw wordt gelegd en gecontroleerd, dus die zijn goed. Maar als je panelen met stekkers in stopcontacten gaat steken die al tien of twintig jaar in de woning zitten weet je niet wat de status is van de elektrische installatie die achter dat stopcontact zit. Dat is gewoon een risico."

Hoe vergelijk je het risico van een zonnepaneel op een stekker dan met andere krachtige elektrische producten, zoals bijvoorbeeld een wasdroger?
"Een wasmachine heeft meer vermogen, dus het klopt dat de risico’s daar hoger liggen. Alleen een wasmachine gebruikt energie en daar is een elektrische installatie voor aangelegd. Die levert geen energie terug; daar is de elektrische installatie niet voor aangelegd.

Verder zitten een wasmachine en een droger over het algemeen op een eigen groep. Een stekkerklaar zonnepaneel kan in elk stopcontact gedrukt worden, dus het zou goed kunnen dat er meer gebruikers op die groep zitten. Het zit hem dus vooral in hoe het geïnstalleerd wordt.

Om die reden is er ook in de NEN 1010 gezegd: wij hebben geen controle over de staat van een installatie, dus we staan het niet toe. Het risico is te groot als je gaat terugleveren aan een stekker via het stopcontact."

Kun je uitleggen hoe dat werkt? Je geeft aan dat in de NEN-1010 staat dat panelen niet met een stekker mogen worden geïnstalleerd, maar het product is in principe wel legaal.
"Het probleem is dat je een product kan maken dat legaal is, maar niet legaal is om te installeren. Het maken van een product is een andere wet dan het installeren van een product.

Officieel zegt het bouwbesluit dat je moet installeren volgens de NEN 1010, alleen als jij als particulier iets koopt met een stekker dan ben je niet aan het installeren. Dan ben je gewoon een product aan het aansluiten en dat valt daar buiten. Dus dan kun je nog duizend keer zeggen in de NEN 1010 dat je niet een product dat energie teruglevert mag aansluiten op het stopcontact, maar je kan niet van de particulier verwachten dat ze de NEN 1010 uit hun hoofd kennen.

Daardoor is het super complex geworden, maar ik sloeg wel aan op een recent artikel van jullie waarin werd gezegd dat dit onhandig is opgenomen in de NEN 1010, en dat op Europees niveau een andere wind waait. Het is juist precies het tegenovergestelde: daar zegt iedereen ‘dit gaan we niet doen, want dit is de verkeerde volgorde. Het stopcontact is om stroom af te nemen.’"

Als ik je zo hoor zie je niet echt een toekomst voor je waarin zonnepanelen via stekker en stopcontact worden aangesloten, of wel?
"Sterker nog, ik denk dat alle apparatuur met een bepaald vermogen vast zal worden aangesloten omdat de stekker een risico is. Neem kookplaten: wij zijn het enige land in Europa dat een perilex stekker gebruikt, bij de rest is het allemaal vast aangesloten.

Als zonnepanelen met een stekker nuttig zijn is het vooral voor bijvoorbeeld je camper, of dat soort situaties. Maar voor in de woning zie ik het niet in.

Ik zou namelijk niet weten waarom je dat extra risico wil lopen. Uiteindelijk als je het heel veilig wil doen zet je je stekkerklare zonnepanelen op een eigen groep. Waarom maak je er dan niet een vaste aansluiting van als je toch een vrije groep moet maken?

En natuurlijk gaat het altijd goed, totdat het fout gaat. De hele energietransitie is al één groot rampenfonds met wat er allemaal moet gebeuren en hoe weinig mensen we hebben. Waarom maken we het onszelf dan ingewikkeld door het gevaarlijker te maken? Laten we het veilig doen, want we hebben al hartstikke veel te doen."