Twee jaar na In Broad Daylight heeft de Sheffield Hallam University met Over-Exposed nieuw onderzoek gepubliceerd over de relatie tussen de zonne-energie-industrie en door de Chinese staat opgelegde dwangarbeid in de Xinjiang-regio. Sindsdien is het toezicht op de toeleveringsketens van zonne-energie toegenomen, zo concluderen de onderzoekers. Maar tegelijk is de transparantie van de gehele industrie afgenomen.

Laura Murphy, hoogleraar mensenrechten en hedendaagse slavernij aan de Sheffield Hallam University, doet al jaren onderzoek naar moderne slavernij. Specifiek onderzoekt zij hoe door de Chinese staat opgelegde dwangarbeid in de Xinjiang-regio doorwerkt in de wereldwijde zonne-energie-industrie.

Twee jaar geleden zette Murphy in In Broad Daylight uiteen hoe China miljoenen inheemse Oeigoerse en Kazachse burgers uit de Xinjiang-regio in programma’s plaatst voor wat de regering "overtollige arbeid" en "arbeidsoverdracht" noemt. Volgens een Chinees regeringsrapport gaat het hier om zo’n 2,6 miljoen mensen die op boerderijen en in fabrieken moeten werken. Murphy concludeert dat het hier om moderne slavernij gaat omdat weigering leidt tot herscholing en internering, oftewel het ontnemen van de vrijheid.

Uit haar onderzoek bleek dat alle polysiliciumfabrikanten in de Xinjiang-regio hun deelname aan programma's voor arbeidsoverdracht hadden gemeld en, of dat hun toeleveranciers dit hadden gedaan. In 2021 kwam zo’n 45 procent van alle polysilicium wereldwijd uit de Xinjiang-regio, nu is dat ongeveer 35 procent. De zonne-energie-industrie is daarom in de hele toeleveringsketen, van kwarts tot paneel, “bijzonder kwetsbaar” voor dwangarbeid.

“Het is op dit moment niet met zekerheid te zeggen of een zonnepaneel dat waar ook ter wereld wordt geproduceerd, zonnecellen bevat die zijn gemaakt met polysilicium dat is geproduceerd in Xingjiang”, stelde Holland Solar dan ook rond de publicatie van het onderzoek.

“Het is dus ook niet met zekerheid te zeggen dat zonnepanelen die in andere landen gemaakt worden dan China, geen polysilicium bevatten dat geproduceerd is in Xinjiang. Daarnaast zijn fabrieken in China beperkt toegankelijk om er zeker van te zijn dat er geen mensenrechtenschendingen plaatsvinden.”

Toenmalig PvdA-Tweede Kamerlid Gijs van Dijk stelde daar toentertijd meerdere Kamervragen over aan Sigrid Kaag, toenmalig minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. Zelfs een stop van de verkoop van zonnepanelen kwam ter sprake, maar Kaag zei dit “niet proportioneel” te vinden vanwege “aanzienlijke economische en maatschappelijke gevolgen”.

Lees ook: Kaag: ‘Stilleggen verkoop zonnepanelen niet proportioneel’

Ondanks wereldwijde inspanningen neemt de transparantie af
Sinds In Broad Daylight is uitgekomen heeft de wereldwijde zonne-energie-industrie verschillende acties ondernomen om dwangarbeid in de toeleveringsketen tegen te gaan, zo constateert Murphy in haar nieuwe onderzoek Over-Exposed. Zo heeft de VS de Uyghur Forced Labour Prevention Act ingevoerd en hebben verschillende zonne-energiebedrijven hun toeleveringsketens gesplitst om zonnepanelen te produceren die aantoonbaar losstaan van de Xinjiang-regio.

Ondanks dat het toezicht op de toeleveringsketens van zonne-energie is toegenomen ziet zij dat de transparantie in de zonne-energie-industrie is afgenomen sinds haar vorige onderzoek. “Het gebrek aan transparantie heeft het steeds moeilijker gemaakt om te verifiëren of toeleveringsketens vrij zijn van het risico van Oeigoerse dwangarbeid en vermindert het vertrouwen in de zonne-energie-industrie”, aldus Murphy.

Dat juist de transparantie afneemt is extra pijnlijk omdat het één van de speerpunten moest worden in de aanpak van dwangarbeid. Zo werkt de Europese Commissie aan wet- en regelgeving voor een verplicht materialenpaspoort voor producten die binnen de Europese Unie worden verkocht.

Voor batterijen voor de energietransitie is hiervoor al wet- en regelgeving aangenomen. Zo moeten consumenten alle informatie rondom recycling tegen 2027 in kunnen zien via een uniek batterijpaspoort. In Nederland bestaan vergelijkbare plannen in het kader van het Nationaal Programma Circulaire Economie 2023-2030.

Lees ook: Kabinet publiceert Nationaal Programma Circulaire Economie

‘Mensenrechten mogen niet worden genegeerd’
Zelfs de splitsing van toeleveringsketens en het opzetten van productieketens buiten de Xinjiang-regio heeft geen grote impact gehad. De meeste zonnepanelenfabrikanten blijven afhankelijk van dwangarbeid uit de Xinjiang-regio. In Over-Exposed introduceert Murphy daarom in samenwerking met Allen Crawford, een ervaren Amerikaanse energieconsultant, een nieuw beoordelingsmodel voor de zonne-energie-industrie en haar toeleveringsketens.

Het model brengt het risico op dwangarbeid uit de Xinjiang-regio in elke productiefase in kaart. Murphy en Crawford hebben dit gedaan voor tien fabrikanten, waaronder de top vijf fabrikanten die samen 70 procent van alle zonnepanelen wereldwijd produceren.

Hieruit blijkt dat dwangarbeid in de Xinjiang-regio nog altijd wordt ingezet voor de overgrote meerderheid van de wereldwijd geproduceerde zonnepanelen. “Productie in China vergroot de blootstelling aanzienlijk”, stellen de onderzoekers. Daarbij wordt inkoopinformatie steeds minder transparant.

Sommige zonnepanelenfabrikanten hebben hun toeleveringsketens opgesplitst om dit te voorkomen en zo aan de Amerikaanse markt te kunnen leveren. “Het deel van de modules dat op deze speciale toeleveringsketens wordt gemaakt, lijkt niet groter te zijn dan 12 procent van de productiecapaciteit van een bedrijf. Zelfs sommige van deze modules zijn niet geheel vrij van blootstelling.”

Murphy en Crawford erkennen dat de omslag naar hernieuwbare energie “noodzakelijk en urgent” is en dat zonne-energie een belangrijk onderdeel is. “Het moet ook een rechtvaardige transitie zijn. Mensenrechten mogen daarbij niet worden genegeerd, en elke toekomst die we bouwen mag niet leiden tot het lijden van degenen die eraan werken.”