De ministeries van Economische Zaken en Klimaat en voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening hebben bij de Raad van State kunnen aantonen dat de bouw van het Porthos-project de acht omliggende Natura 2000-gebieden niet aantast. De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft daarom besloten dat het inpassingsplan en de omgevingsvergunningen voor Porthos in stand blijven en het project mag doorgaan.

Eind vorig jaar besloot de Raad van state in een tussenuitspraak dat de bouwvrijstelling stikstof niet voldeed aan het Europese natuurbeschermingsrecht en daarmee niet langer rechtsgeldig was. Dit betekende dat Porthos, een gezamenlijk project van Havenbedrijf Rotterdam, Gasunie en EBN, voor CO2-opslag uit het Rotterdamse havengebied in lege gasvelden onder de Noordzee stil kwam te liggen. Eind 2021 ondertekenden Porthos en Air Liquide, Air Products, ExxonMobil en Shell de definitieve transport- en opslagcontracten.

Toen werd al gewaarschuwd dat dit zou leiden tot oplopende vergunningstrajecten van energie-infrastructuurprojecten omdat de bouwvrijstelling hiermee landelijk van tafel ging. In de einduitspraak heeft de Raad van State besloten dat het inpassingsplan en de omgevingsvergunningen voor het zogenoemde Porthos-project in stand blijven.

Lees ook: Wegvallen bouwvrijstelling vertraagt ook vergunningstrajecten voor zonneparken

De ministeries van Economische Zaken en Klimaat en voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening hebben bij de Raad van State namelijk kunnen aantonen dat de bouw van het Porthos-project de acht omliggende Natura 2000-gebieden niet aantast. Deze individuele beoordeling kon in de tussenuitspraak niet worden meegenomen omdat deze te laat was ingediend.

Uitspraak is (nog) geen drempelwaarde
Het Porthos-project zorgt voor een toename van de stikstofuitstoot van 0,01 mol en 0,57 mol stikstof per hectare per jaar. De ministers hebben aangetoond dat de natuurgebieden daarvan geen “significante gevolgen” ondervinden. De beoordeling van de stikstofgevolgen is bovendien op basis van de juiste uitgangspunten en met “de vereiste diepgravendheid” gedaan.

“Belangrijk nieuws voor de energietransitie en het klimaat. Het klimaat wacht niet, en Porthos levert een grote bijdrage aan het halen van onze klimaatdoelen van 2030”, aldus Rob Jetten, demissionair minister voor Klimaat en Energie.

Dat betekent dat het project mag doorgaan, maar de Raad van State benadrukt dat hiermee geen drempelwaarde is gecreëerd voor toekomstige projecten. Die zullen individueel moeten worden beoordeeld, maar het inmiddels demissionaire kabinet onderzocht of de energietransitie voorrang zou kunnen krijgen bij stikstofreductie. Het is daarom niet uitgesloten dat een dergelijke drempelwaarde er wel zal komen.

Lees ook: Kabinet onderzoekt mogelijkheden om energietransitie prioriteit te geven bij stikstofreductie

“2,5 megaton CO2 onder de grond in plaats van in de lucht. Hopelijk is deze werkwijze ook bruikbaar voor andere projecten in de energietransitie. Om vertraging te voorkomen, blijft gerichte bouwvrijstelling energietransitie nodig”, zo reageert Olof van der Gaag, voorzitter van de NVDE, opgelucht.

Doordat de bouwvrijstelling stikstof wegviel zijn ook projecten voor het versnellen van de energietransitie raken hierdoor vertraagd. Het belang hiervan werd nog eens onderstreept door de Klimaat- en Energieverkenning 2022 van het Planbureau voor de Leefomgeving. De ontwikkeling van hernieuwbare energie uit wind en zon liep al een vertragingsrisico en dat werd nog eens versterkt door het wegvallen van de bouwvrijstelling.

Lees ook: PBL: ‘Realisatie van duurzame energieprojecten staat onder druk’

“De energietransitie bestaat uit letterlijk duizenden projecten, die tijdens hun levensduur zorgen voor een enorme emissiereductie. Tijdens de bouwfase is er wel beperkte uitstoot, maar die verdient zich vele malen 'terug'. Denk bijvoorbeeld aan de 3.000 projecten van netbeheerders waarvoor vertraging dreigt door stikstof. Een vrijstelling en voldoende stikstofruimte voor de energietransitie blijven noodzakelijk.”

De subsidiestructuur
Een veelgebruikt verwijt is dat de Nederlandse overheid het Porthos-project met miljarden zou subsidiëren, maar dit is feitelijk onjuist. Het kabinet heeft laten weten dat het met maximaal 2,1 miljard euro uit de SDE++ garant wil staan, waardoor het een reële mogelijkheid is dat er zelfs helemaal geen subsidie naar het project zal gaan.

Wanneer de prijs voor het uitstoten van een ton CO2 binnen het Europese emissiehandelssysteem lager ligt dan de kosten voor het afvangen en opslaan van een ton CO2 wordt er subsidie uitgekeerd. De grens voor het Porthos-project ligt rond de 80 euro per ton CO2. Sinds november vorig jaar is de CO2-prijs echter niet meer onder de 80 euro gekomen. De structuur van het emissiehandelssysteem zorgt er voor dat het aanbod van CO2-rechten steeds kleiner wordt, waardoor de CO2-prijs op de lange termijn gegarandeerd zal stijgen.

Lees ook: Het emissiehandelssysteem: hoe zit het ook alweer?

Van der Gaag ziet dat hierover “veel misverstanden” zijn ontstaan. “Er gaan geen 'miljarden' naar dit project. De SDE++ is een garantieregeling. De beschikte middelen worden alleen betaald als het nodig is. Hoe hoger de CO2-prijs, hoe lager de feitelijke 'subsidie'. Bij een CO2-prijs van ruim 80 euro gaat er geen subsidie naar Porthos. En voor die garantstelling krijg je dus 2,5 megaton minder CO2 in de atmosfeer, zo’n 1,5 procent van de huidige uitstoot van Nederland.”