Steeds meer slimme apparaten, de intradaymarkt die onder andere op kwartierbasis handelt, op- én afnamecongestie. De energietransitie levert niet alleen een toenemende hoeveelheid data op, die data zal ook slimmer ingezet moeten worden op een steeds complexere energiemarkt. Dat vraagt om veel specialistische IT-kennis, terwijl te veel specialisme ervoor kan zorgen dat mensen alleen voor hele specifieke taken of projecten in te zetten zijn. Menno van Oostveen, Head BT Operations bij TenneT, legt uit dat hij daarom niet alleen flexibele teams nodig heeft, maar ook een flexibele schil van consultants om de energietransitie te kunnen blijven faciliteren.

De elektrificatie van de samenleving zorgt niet alleen voor een noodzakelijke CO2-reductie. Het maakt het werk van de netbeheerders ook een stuk ingewikkelder. Hoewel de bedrijfszekerheid van de hoogspanningsnetten in 2022 met 99,99963 procent nog altijd ongekend hoog was, waarschuwde TenneT in de Monitoring Leveringszekerheid 2022 voor het eerst voor een toekomstige overschrijding van de Nederlandse leveringszekerheidsnorm.

De sluiting van gas-, kolen- en kerncentrales in Europa en de onzekerheid of er de komende jaren wel genoeg flexibiliteit zal worden ontwikkeld, kunnen ervoor zorgen dat de Nederlandse leveringszekerheidsnorm in 2030 wordt overschreden. De sluiting van de energiecentrales maakt het Nederlandse elektriciteitssysteem afhankelijker van duurzame opwekbronnen.

Tijdens de energiecrisis is duidelijk geworden dat energiecentrales ook meer weersafhankelijk worden. Door lage rivierstanden konden kolencentrales niet goed worden bevoorraad, kernreactoren onvoldoende worden gekoeld en konden waterkrachtcentrales niet op volle kracht draaien. Toch is de opwek van wind- en zonne-energie meer en vaker weersafhankelijk.

Om tegen 2030 niet vaker tegen elektriciteitstekorten aan te lopen is meer flexibiliteit nodig in de vorm van batterijen, vraagsturing, CO2-vrije energiecentrales en interconnectors. Dat betekent dat het al ingewikkelde Nederlandse elektriciteitssysteem nóg ingewikkelder wordt, want het aantal variabelen neemt flink toe. Tijd om te leren is er nauwelijks, want het elektriciteitssysteem moet in 2035 al CO2-neutraal zijn.

“TenneT heeft twee belangrijke opgaven die elkaar soms bijten. We zijn een spil in de energietransitie: wij moeten ervoor zorgen dat Nederlandse huishoudens en bedrijven kunnen verduurzamen. Tegelijk moeten we kunnen garanderen dat ons elektriciteitssysteem 99,999 procent van de tijd betrouwbaar is. Dat is een ingewikkelde en boeiende puzzel: is een uitdaging om een facilitator van de energietransitie te blijven”, stelt Van Oostveen.

Elektrificatie betekent ook meer data
Als netbeheerder is TenneT van origine een technisch bedrijf dat zich bezighoudt met het plannen, beheren en onderhouden van energie-infrastructuur. De elektrificatie van de samenleving en de sterkere weersafhankelijkheid zorgt ervoor dat steeds meer banen binnen de energietransitie – en zeker ook bij TenneT – een IT-component krijgen legt Van Oostveen uit.

“We veranderen in een meer IT- en datagedreven bedrijf en dat vraagt om meer mensen op het snijvlak van IT (information technology) en OT (operational technology). In de afgelopen acht jaar is het aantal IT-personeelsleden bijvoorbeeld verdubbeld, maar ook aan de businesskant verandert er veel: eerder varieerden de energiestromen op weekniveau, nu is dat op kwartierniveau.”

Het gaat hier niet alleen om meer data, maar ook om meer diverse data. “Onze switches konden eerder zogezegd alleen aan en uit. Nu versturen ze ook data, bijvoorbeeld over de plaatselijke windsterkte. Dat maakt leveringszekerheid ingewikkelder, maar tegelijk biedt het ook kansen: mede dankzij alle dataverzameling kunnen we de netcapaciteit en onze infrastructuur veel beter benutten. Dat is het mooiste aan dit werk.”

Door middel van congestiemanagement kreeg TenneT het bijvoorbeeld in september 2022 voor elkaar om met dezelfde netcapaciteit 1.700 megawatt vrij te krijgen in Noord-Brabant en Limburg, vergelijkbaar met tien keer de vermogensvraag van Maastricht. Dit zou later de basis vormen van het Landelijk Actieprogramma Netcongestie.

De kern van het actieprogramma is dat sneller bouwen, sterker sturen en het vergroten van de flexibele capaciteit tot extra netcapaciteit moet gaan leiden. Desondanks moet Nederland “de komende jaren rekening houden met netschaarste”, zo werd er in het actieprogramma gesteld. In zijn Adequacy Outlook concludeert TenneT dan ook dat demand-side response (het laten meebewegen van de energievraag met het aanbod) de “eerste prioriteit” zou moeten krijgen om de toekomstige leveringszekerheid te garanderen.

Een vraag die direct kan reageren op een aanbodtekort vraagt om constante data-uitwisseling en -monitoring. Het belang van de IT-component van TenneT zal zo de komende jaren niet alleen groter, maar ook duidelijker merkbaar worden. “Ik werk hier nu al achttien jaar en het is leuk om te merken dat het werk zich nu aan het verbreden is en ook meer maatschappelijk relevant wordt”, aldus Van Oostveen.

Meer datamonitoring en -aansturing in een complexere omgeving
Het groeiende belang en belasting van de netbeheerder betekent ook een groeiende personeelsvraag. Zoals Van Oostveen al benoemde is het aantal IT-personeelsleden in relatief korte tijd verdubbeld en die vraag wordt alleen maar groter.

“Dankzij de maatschappelijke relevantie van een bedrijf als TenneT doen we het nog relatief goed met het werven van nieuw personeel, maar wij voelen ook zeker dat het een krappe arbeidsmarkt is. Zeker op technisch vlak. Tot nu toe kunnen wij het tempo bijbenen, maar we kunnen natuurlijk niet in de toekomst kijken.”

Behalve het werven van nieuw personeel maakt TenneT ook regelmatig gebruik van consultants. Een consultant die al jaren opdrachten doet voor TenneT is Jonathan Zigter, medeoprichter en -eigenaar van Lux Consulting. Lux Consulting legt de focus op vraagstukken rondom de energietransitie en de energiemarkt. “We doen veel capaciteits-, optimalisatie- en verandertrajecten waar business en technologie elkaar ontmoeten. Daarnaast zien we een groeiende rol voor gemeenten in de energietransitie waarvoor we ook actief zijn”, vertelt Zigter.

“We horen vaak dat partijen bepaalde processen – van het opzetten van een opleiding tot het inzetten van een softwaretool – willen opzetten en, of inzetten, maar niet weten hoe. Dit doen we vooral door het verbinden van business en IT, procesoptimalisatie en het oppakken van complexe vraagstukken, dat is echt onmisbaar in de energietransitie.”

Bedrijven elektrificeren hun bedrijfsprocessen niet alleen om te verduurzamen, maar ook om de energierekening te verlagen met hun zelfopgewekte energie. “Veel bedrijven in de energietransitie kunnen dit ook niet zomaar zelf omdat zij met capaciteitsproblemen kampen. Daarnaast is het implementeren van strategische digitale processen ook gewoon een vak waarvoor bedrijven vaak geen specialisten in huis hebben”, aldus Zigter.

Een voorbeeld waar TenneT veel specialisten van buitenaf moet inhuren is de mogelijke splitsing van het Nederlandse en Duitse deel. De benodigde juridische kennis heeft de netbeheerders immers niet in huis. “Zoiets is een hele, grote verandering met een enorme impact, maar tegelijk ook een eenmalige verandering. Sommige specialisten zijn te duur om in huis te houden of zijn niet op een regelmatige basis nodig”, zegt Van Oostveen.

“Natuurlijk kunnen we zelf uitvinden hoe zo’n splitsing werkt, maar dan gaan we dat op de harde manier leren. Specialisten stellen direct de juiste vragen en zetten de juiste processen op de juiste momenten op. Wanneer een bepaalde verandering vaker zal voorkomen heb je consultants weer minder nodig”, aldus Van Oostveen.

Juist om bedrijven te faciliteren in hun verduurzaming én om de leveringszekerheid te garanderen is het belangrijk dat netbeheerders het tempo van de energietransitie bij kunnen houden. Dat betekent een snel groeiende hoeveelheid datapunten die slim moeten worden aangestuurd.

“Netbeheerders krijgen er veel meer mensen en geld bij en zelfs dan zijn er nog arbeidstekorten. Dat is een risico, want de energietransitie dendert gewoon door, waardoor de werkdruk steeds hoger zal worden in de sector. Een blik van buitenaf kan verfrissend werken, zeker wanneer er veel specialisten in een team aanwezig zijn. Dat leidt al snel tot oogkleppen. Daarin zijn wij de Haarlemmerolie die ervoor moet zorgen dat de processen ‘gesmeerd’ lopen”, besluit Zigter.