Het is vandaag een jubileumdag. Het is precies een jaar geleden dat Nederland voor het eerst in zijn geschiedenis een minister voor Klimaat en Energie kreeg. Rob Jetten is nu een jaar minister, in een tijd dat er enorm veel is veranderd op energiegebied, met als tragische hoogtepunt de huidige energiecrisis. Wat is er allemaal gebeurd en hoe heeft de minister dit zelf beleefd?

Op 10 januari 2023 is Rob Jetten een jaar bezig als minister voor Klimaat en Energie. Een jaar waarin er enorm veel is gebeurd op energiegebied en het belang van de energietransitie voor iedereen duidelijk is geworden. Dit is deel een van een tweeluik over het eerste jaar van minister Rob Jetten.

Eigenlijk begint dit verhaal al op 15 december 2021, toen het coalitieakkoord Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst werd gepresenteerd. Na een historisch lange formatieperiode van liefst 299 dagen werden VVD, D66, CDA en ChristenUnie het eens over een nieuw regeerakkoord. Met daarin een klimaatfonds ter grootte van 35 miljard euro.

Lees ook: Er is een regeerakkoord, wat staat de zonne-energiesector te wachten?

En toen begon het spel om de poppetjes. Namen als Diederik Samsom, oud-fractievoorzitter van de PvdA en tegenwoordig kabinetschef van Europees commissaris Frans Timmermans, Dilan Yeşilgöz, toenmalig staatssecretaris van Klimaat en Energie, en Sigrid Kaag, toenmalig fractievoorzitter van D66, werden genoemd. Het werd Rob Jetten, die samen met Kaag de onderhandelingen over het regeerakkoord deed namens D66 en toenmalig woordvoerder klimaat en energie namens de partij.

Lees ook: Welke kabinetsleden gaan aan de slag met de energietransitie?

Rond die tijd werd er op hernieuwbare energiegebied vooral gesteggeld over de mogelijke komst van een Meta-datacentrum in Zeewolde dat per jaar eventueel stroom zou gebruiken als 460.000 gezinnen. Ook kwam de Autoriteit Consument en Markt met nieuwe spelregels voor congestiemanagement omdat netbeheerders dit volgens de toezichthouder nog te weinig deden.

Een jaar later is de komst van het datacentrum van de baan, hebben de netbeheerders Ben Voorhorst tijdelijk benoemd tot speciaal coördinator netcongestie en is er bovenal een wereldwijde energiecrisis. Een crisis die is ontstaan door afnemende investeringen in fossiele energie, onvoldoende investeringen in hernieuwbare energie om dat bij te benen en de oorlog in Oekraïne die de angst voor energietekorten reëel maakte waardoor de energieprijzen ook ontploften.

“Het is wel ook heel bizar wat er in dit jaar is gebeurd, met de energiecrisis er bovenop. Het is echt gekkenhuis”, aldus minister Jetten. “Tegelijkertijd vind ik het ook heel eervol dat ik juist nu minister voor Klimaat en Energie mag zijn en denk ik dat we blij mogen zijn dat er iemand helemaal toegewijd opzit, die zich daar helemaal in mag vastbijten.”

Januari
In januari werd bekend dat Nederland Duitsland is voorbijgegaan als land met de meeste PV-capaciteit per persoon in Europa. Wereldwijd heeft alleen Australië meer capaciteit. Ook bleek dat er in 2021 13 procent meer hernieuwbare energie was opgewekt dan in 2020.

Toch waren er ook al zorgen. De groei van de commerciële zonneprojecten remde af door de toenemende netcongestie en het steeds nijper wordende technisch personeelstekort. Toch adviseerden de ambtenaren op het ministerie van Economische Zaken en Klimaat om de salderingsafbouw uit te stellen.

SolarPower Europe verzocht – namens acht toonaangevende Europese zonne-energie-ontwikkelaars – de Europese Commissie en de Europese Raad om een Europese strategie te ontwikkelen om de strategische weerbaarheid van zonne-energie te waarborgen. De Europese discussie ging toen echter vooral over de vraag of kernenergie en aardgas een duurzaam label zouden moeten krijgen.

Februari
Begin februari bleek uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek dat de energieprijzen al behoorlijk aan het stijgen waren. Dit kwam ook ter sprake tijdens het eerste klimaatdebat met minister Jetten dat, zo merkten de Kamerleden op, “eindelijk over de inhoud ging”.

Om ondanks de netcongestie meer stroom het net op te krijgen maakte TenneT bekend dat het voor het eerst in de Nederlandse geschiedenis de reservecapaciteit (de vluchtstrook) van het hoogspanningsnet ging openstellen. CE Delft rapporteerde dat ook de inzet van slimme batterijen de netcapaciteit kon vergroten.

Het belangrijkste nieuws kwam echter uit Oekraïne waar Rusland was binnengevallen. Naast het onnoemelijke menselijke leed dat dit veroorzaakte, schoten de energieprijzen ook verder omhoog. In reactie hierop maakte Duitsland bekend dat het zijn elektriciteitssysteem al in 2035 klimaatneutraal wilde hebben.

Maart
In reactie op de Russische invasie kwamen er Europese sancties op Russische fossiele energie, maar maakte de Europese Commissie ook bekend nóg meer op hernieuwbare energie in te willen zetten. Het Nederlandse kabinet besloot op verschillende manieren de portemonnee te trekken.

Eind 2021 was al 3,2 miljard euro uitgetrokken voor onder andere een verlaging van de energiebelasting en aanvullende subsidies voor isolatie. Daar kwam nog eens 2,8 miljard euro bovenop voor een eenmalige energietoeslag van 800 euro voor lage inkomens, een verlaging van de btw op energie, een accijnsverlaging van benzine en diesel en aanvullende energiebesparende maatregelen. TenneT maakte in zijn jaarverslag bekend zijn investeringen te verhogen naar een minimum van 6 miljard euro vanaf 2025 en de SDE++-pot werd gevuld met 13 miljard euro.

Gigantische investeringen om Nederland versneld te verduurzamen op de korte en de lange termijn. Tegelijk ook noodzakelijk om de energietransitie te versnellen. Het aandeel duurzame elektriciteit in Nederland was in 2021 gestegen tot 33 procent, wereldwijd was dit 38 procent.

April
Begin april kwam het nieuwste rapport van VN-klimaatpanel IPCC uit. Hierin waarschuwde het panel dat de CO2-uitstoot onmiddellijk omlaag moet om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 graden Celsius. Nederland werkte deze maand verder aan de uitrol van hernieuwbare energie door een motie aan te nemen dat het plafond van 35 terawattuur voor zonne- en windenergie losliet en de btw op zonnepanelen te schrappen.

Ook waren er primeurs met een week waarin meer dan de helft van de opgewekte stroom uit duurzame bronnen kwam en een middag waarin de opwek van hernieuwbare elektriciteit hoger was dan het totale verbruik, waardoor er tijdelijk een negatieve stroomprijs was. China had echter te kampen met grote uitbraken van COVID-19 waardoor het verwachte herstel van de marktprijzen uitbleef.

Mei
Meer dan 1 terawatt zonne-energiecapaciteit. Deze magische grens is wereldwijd doorbroken, zo maakte SolarPower Europe in mei bekend. De Europese brancheorganisatie zei echter ook al 2,3 terawatt te verwachten in 2025 vanwege de toenemende focus op hernieuwbare energie. Eén van de aanjagers moet het REPowerEU-plan zijn dat de Europese Commissie presenteerde.

Als antwoord op de oorlog in Oekraïne werkte de Commissie zijn eerdere Fit for 55-suggestie verder uit en scherpte het de doelstellingen aan. Een verplichte energiebesparing, diversificatie van de energievoorziening, een versnelde uitrol van hernieuwbare energie en meer hernieuwbaar energiegebruik in de industrie, transport en energieopwekking.

Nederland stelde de salderingsafbouw weliswaar uit, maar vergrootte ook de afbouwstappen waardoor de einddatum van de regeling hetzelfde bleef. Ook introduceerde het kabinet een verplichting voor zonnepanelen vanaf 2025 op nieuwe grote bedrijfsdaken.

Juni
Juni was de maand van de grote beleidsprogramma’s en vriend en vijand was het erover eens: het kabinet in het algemeen en Rob Jetten in het bijzonder hadden echt knopen doorgehakt en de duidelijkheid geboden waar iedere betrokken partij al zolang om vroeg.

Met het Beleidsprogramma Klimaat trok de minister de regie nog verder naar zich toe, legde de restemissiedoelen per sector vast en nam Fit for 55 over. Een oordeel over de aangescherpte versie (RepowerEU) kwam nog te vroeg. Ook werd het Beleidsprogramma versnelling verduurzaming gebouwde omgeving gepresenteerd met onder andere een uitbreiding van het Warmtefonds voor zonnepanelen en renteloze leningen voor lage inkomens.

Nederland bleek uit onderzoek van de Werkgroep CO2-vrij elektriciteitssysteem 2035 al in 2035 een CO2-vrij elektriciteitssysteem te kunnen beschikken. Maar dat betekent ook een forse stijging van de (hernieuwbare) elektriciteitsvraag concludeerde de Werkgroep Extra Opgave. Zij lieten ook vallen dat hiervoor de salderingsregeling wellicht versneld moet verdwijnen, waarvoor Holland Solar later die maand een voorstel deed.

Rob Jetten, minister voor Klimaat en Energie, stuurde nog de brief Contouren Nationaal Plan Energiesysteem naar de Tweede Kamer. Een toekomstvisie met een belangrijke rol voor flexibiliteit en transport. Waarop Energy Storage NL de paper Energieopslag als versnelde oplossing voor netcongestie aan minister Jetten aanbood.

Vanuit de netbeheerders kwam er ook een reactie. Zij introduceerden de Quickscan Coalitieakkoord Energiesysteem waarin zij concludeerden dat de aangescherpte klimaatdoelen uit het Coalitieakkoord niet haalbaar zouden zijn zonder dat de overheid krachtig ingrijpt in het energiesysteem. Ook pleitte Netbeheer Nederland voor een spoedpakket met wet- en regelgeving om de doorlooptijden van ruimtelijke procedures te verkorten en versneld ruimte op het net te creëren.

In de laatste week van juni kwam er nog meer vuurwerk. Eerst diende het Europees Parlement een resolutie in om dwangarbeid in de keten tegen te gaan, daarna concludeerde ABN AMRO dat de investeringen in de energietransitie meer dan eens moeten verdubbelen en bereikten de Europese klimaatministers een Europees klimaatakkoord. Een “evenwichtige mix van subsidiëring, normering en beprijzing” volgens Jetten. “De Europese Unie maakt hiermee nogmaals duidelijk dat Europa de mondiale klimaatkoploper is en dat voorlopig ook blijft.”

Tussen al dat nationale en internationale energiegeweld was er nog één bericht dat later de opmaat bleek voor de allergrootste uitgave van het huidige kabinet. Op 9 juni maakte het Centraal Planbureau bekend dat uit hun stresstest bleek dat 670.000 tot 1,2 miljoen huishoudens (9 tot 15 procent van alle huishoudens) moeite konden krijgen met het betalen van hun maandelijkse lasten bij blijvend hoge energieprijzen. Er werd nauwelijks op gereageerd, maar maanden later moest dit worden gerepareerd met een eenmalig prijsplafond ter waarde van meer dan 20 miljard euro.